Για την Ισλανδία

Εκμεταλλευόμενος κάποτε μια υπεραντλαντική πτήση, έμεινα ένα διήμερο στο Reykjavík της Ισλανδίας. Με πρόσφατη την εμπειρία της Σκανδιναβίας (Δανία), που επαγγελματικές δουλειές με έφερναν συχνά τα τελευταία τρία χρόνια, απέκτησα μια τρομερή συμπάθεια για το μικρό αυτό νησί, με τους 300 χιλιάδες κατοίκους. Το κοινωνικό του σύστημα, και η συμπεριφορά των κατοίκων του είναι σαφέστατα σκανδιναβικό. Φτάνοντας στη μελαγχολική πρωτεύουσα με τον αρκτικό υποφωτισμό, αισθάνθηκα πως έφτανα στο τέλος του κόσμου. Συνάντησα όμως εκεί, έναν αισιόδοξο και χαρούμενο πληθυσμό, που παρόλα τα αρνητικά στερεότυπα (κατάθλιψη, αλκοολισμός), είχε καταφέρει να οργανώσει τη ζωή του σε στέρεες βάσεις. Φτάνοντας, πληροφορήθηκα πως το νησί είχε σχεδόν μηδέν ανεργία, και πως οι κοινωνικές υπηρεσίες του ήταν όσο καλές όσο και η φήμη τους. Στο μικρό διάστημα που έμεινα στο νησί, επισκέφτηκα τα περίφημα θερμά λουτρά του Blue Lagoon.

Το ηφαιστιογενές και σεισμογενές νησί, έχει έναν σχεδόν απόλυτα ομοιογενή πληθυσμό (αν και τελευταία έχει και μετανάστες), που διαθέτει πλήρη επίγνωση του έξω κόσμου. Το 2007, μια έκθεση του United Nations' Human Development Index, που στηρίζεται σε επιδόσεις στους τομείς της μακροζωίας, υγείας, μόρφωσης και οικονομικών εσόδων, κατάταξε την Ισλανδία σαν την πιο ανεπτυγμένη χώρα στο κόσμο. Η χώρα (πληθυσμιακά μικρότερη απο τη δική μας Πάτρα), ήρθε επίσης πρώτη στις ενδείξεις για κοινωνική ισότητα και σεβασμό προς το περιβάλλον. Με μια άριστη ετήσια οικονομική ανάπτυξη, η χώρα των παγετώνων διατήρησε την μέχρι σήμερα αυτονομία της, διατηρώντας το εθνικό της νόμισμα, και μένοντας έξω απο την Ευρωπαική ένωση (διατηρώντας έτσι και ανέπαφα τα δικαιώματα της αλιείας στα τεράστια χωρικά της ύδατα).

Σήμερα, στα παγκόσμια νέα, η Ισλανδία καταρρέει. Η χώρα με τα 18 δις ΑΕΠ, φαίνεται σήμερα να χρωστάει 80 και πλέον δις σε χρέη. Ο παράδεισος των παγετώνων γίνεται πιά κόλαση για τους συμπαθητικούς κατοίκους του, οι οποίοι μάλλον θα απορούν για το πώς έφτασαν εκεί. Οι τρείς μεγαλύτερες τράπεζες της χώρας βούλιαξαν εν μία νυκτί υπο το βάρος των επενδύσεών τους σε μεγαλύτερες τράπεζες και αγορές του εξωτερικού. Οι επενδύσεις των Ισλανδών φαίνεται να βρίσκονταν σε άκρως επικίνδυνα ομολογιακά κεφάλαια, και καθώς έκείνα έπεσαν, η χώρα αυτόματα χρεωκόπησε. Καθώς η αξία του εθνικού νομίσματος έχασε ένα ξαφνικό 25% της αξίας του έναντι του Ευρώ, η εθνική οικονομία του ισορροπημένου νησιού τινάχτηκε στον αέρα. Το ντόμινο της καταστροφής συνεχίστηκε. Ξένες καταθέσεις στο νησί (κυρίως αγγλικές), κινδύνευσαν να χαθούν, βάζοντας τη χώρα και σε μια διεθνη περιπέτεια να διαφωνεί με την Αγγλία. Σύντομα, η πλούσια και ανεπτυγμένη Ισλανδία, βρέθηκε να εκλιπαρεί τη Ρωσία και το ΔΝΤ για δανεικά. Η Ισλανδία έπαιξε και έχασε, στο διεθνές οικονομικό χρηματιστήριο.

Και αυτό γιατί η Ισλανδία, χωρίς μεγάλη συναίσθηση των δυνατοτήτων της, βρέθηκε να ρισκάρει τα εθνικά της κεφάλαια σε μεγάλες, και ριψοκίνδυνες επενδύσεις εκτός εθνικών συνόρων. Χωρίς κανέναν απολύτως λόγο, η Ισλανδία ασπάστηκε τις άκρατες και φιλελεύθερες πολιτικές της σχολής του Σικάγου. Υπο της πρωθυπουργίας του David Oddsson η Ισλανδία πραγματοποίησε ένα απίθανο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων, απελευθέρωσης της αγοράς και του Τραπεζικού και φορολογικού της συστήματος. Ψάχνοντας το ίντερνετ, βρίσκει κανείς σημάδια αυτής της περίεργης σχέσης, που η τελική της κατάληξη ήταν η καταστροφή.

Πως είναι δυνατόν, μια κοινωνία, σκανδιναβική στη βάση της και φιλοσοφία, χωρίς κανένα προηγούμενο ακραίας ματεριαλιστικής συμπεριφοράς και πλουτολατρείας, να φτάνει σ’ αυτό το σημείο; Πως γίνεται μια κοινωνία πραγματικής ισότητας να ασπάζεται οικονομικές πολιτικές που δεν έχουν καμμία σχέση με τις ιστορικες δυναμικές που τη δημιούργησαν; Υπήρχαν και εκεί golden boys;

Το αεροπλάνο απο την Κοπενχάγη στο Ρέγκιαβικ ήταν γεμάτο Ισλανδούς που επέστρεφαν απο ψώνια στην ηπειρωτική Ευρώπη. Τα ταξιδια στην Ευρώπη είναι κάτι πολυ κοινό, με πληροφόρησε μια όμορφη και ευγενικιά κυρία που καθόταν δίπλα μου. Οι Ισλανδοί απολαμβάνουν την καλύτερη ζωή στο κόσμο, έχουν παροχές, χρήματα, χρόνο. Για ευρωπαική ένωση, ούτε συζήτηση, κανείς δεν επιθυμεί κάτι τέτοιο. Κάλλιο μόνοι και ελεύθεροι, παρα να μπλέκεις με τις Βρυξέλλες.

Είχα πάντοτε μια ιδιαίτερη αγάπη για τις κοινωνίες εκείνες των ανθρώπων που έβρισκαν τον τρόπο να ζούν άνετα μακριά απο τις πολυπληθείς ρυπώδεις πόλεις, τις μεγάλες γεωπολιτικές στρατηγικές, και τα κακά των υπέρμετρων κοινωνικών και οικονομικών σχεδιασμών. Για τους ανθρώπους που κατάφεραν να διατηρήσουν την αυτονομία και ιδιαιτερότητά τους, μέσα σε μια θάλασσα απο ορμητικά κύματα. Για τους λευκούς της δύσης που αυτονομήθηκαν στην Αφρική, τους χίππυδες κάθε μορφής που στέριωσαν στα νησιά της Καραιβικής. Για τους Γάλλους του Κεμπέκ που σε πείσμα όλων, μιλούν ακόμα τα γαλλικά τους. Για τους Ισλανδούς,, που κράτησαν γλώσσα, κουλτούρα και έναν ιδιαίτερο κοινωνικό σχηματισμό, κάπου μόνοι τους, ανεξάρτητοι.

Αυτά, και κάτι σχετικά ήρθαν στο μυαλό μου, καθώς άκουγα τα πρόσφατα θλιβερά νέα της Ισλανδίας. Στο κέντρο της πόλης, δίπλα στη λουθηρανική εκκλησία που κάποτε ήπια μερικές μπύρες αναλογιζόμενος πόσο πολύπλοκος και μεγάλος είναι αυτός ο κόσμος, έγινε πρόσφατα και μια εργατική διαδήλωση. Αναρωτήθηκα αν η κυρία του αεροπλάνου ήταν εκεί, και άν ακόμα είχε το σπίτι της και τη δουλειά της. Λυπήθηκα ειλικρινά για τα άσχημα νέα.

Φίλοι Ισλανδοί, καλή σας τύχη. Δεν είναι το οικονομικό σύστημα που χάσατε. Είναι η ταυτότητά σας.

Η μεγάλη ερωμένη

Η πόλη της Σαγκάης αντικρύζει τη Θάλασσα της Κίνας, χτισμένη πάνω στο ποταμό Huangpu, παρακλάδι του μεγαλύτερου ποταμού της Ασίας Yangtze River ή Chang Jiang. Η πρώτη επαφη με την πόλη, είναι εντυπωσιακή. Μπαίνει ξαφνικά κανείς σε έναν κόσμο χλιδής, οπου τα φώτα του neon ανεβοκατεβαίνουν τα κτίρια σε χιλιόχρωμους πυροτεχνικούς συνδιασμούς. Eναν κόσμο στρατηγικά κατασκευασμένο να θυμίζει φουτουριστικό τοπίο, κόσμο σινε-αισθημάτων, υλικού πόθου και ερωτισμού.

Η ανατολική περιοχή της Σαγκάης, το Pudong, έχει επιλεγεί για να δημιουργηθεί ένα κινεζικό Μανχάτταν, πιο φωτεινό, πιο εντυπωσιακό. Στην περιοχή αυτή, εδρεύουν τα ψηλότερα κτίρια της Κίνας, και τα γραφεία όλων των εταιρειών του κόσμου. Είναι σαφέστατο πως η δημιουργία μιας τέτοιας περιοχής είναι στρατηγική απόφαση τεράστιας σημασίας, καθώς δημιουργεί ένα Καπιταλιστικό ναό πλουτολατρείας, μια προστατευμένη υπερζώνη επιχειρήσεων και ένα σημείο αναφοράς στην νέα ανερχόμενη παγκόσμια δύναμη.

Mια θάλασσα απο ουρανοξύστες απλώνεται στο τοπίο, το 80% των οποίων, χτίστηκαν τα τελευταία 20 χρόνια. Είναι κάτι το ασύλληπτο. Η Κίνα ισορροπεί στα πρόθυρα μιας τρελλής ανάπτυξης, ισοπεδωτική για τις κοινωνικές δομές της, το περιβάλλον και την πολιτιστική αντίληψη των απλών κατοίκων της. Απο το υπερσύγχρονο αεροδρόμιο, καθ΄ οδόν προς την πόλη, μετράω 6 λωρίδες αυτοκινητόδρομου προς κάθε κατεύθυνση. Η Κίνα έχει τους δρόμους και περιμένει τα αυτοκίνητα.

Η Σαγκάη είναι μια πολύ όμορφη πόλη, με μποέμικη και κοσμοπολίτικη παράδοση, κάτι σαν Παρίσι της Ανατολής. Στην ιστορία της, έχει κατοικηθεί απο Ευρωπαίους, που έφεραν στην πόλη συνήθειες απίθανου ευδαιμονισμού, άγνωστου στην τεράστια ενδοχώρα. Ομορφα σπίτια, μαγαζιά και μπάρ κοσμούν την πόλη, η νυχτερινή ζωή της οποίας της έχει δώσει τη φήμη της «αμαρτωλής» πόλης. Ηταν άλλωστε μία απο τις πρώτες πόλεις που η Κίνα άνοιξε στον έξω κόσμο, με τη «βοήθεια» της Αγγλίας.

Μια διεθνής πόλη, πρέπει βέβαια να διαθέτει και τεράστιους συναυλιακούς χώρους τέχνης. Η Σαγκάη πρωτοστατεί σ’ αυτό, με μια σειρά απο παραδοσιακά κτίρια, όπως το καινούργιο κτίριο της όπερας. Κάποιες κυριακές, σε συνοικιακές γειτονιές της πόλης, παρακολούθησα κινεζικό λαικό θέατρο, βασισμένο πάνω σε θέματα της απλής ζωής. Η Κίνα διαθέτει ακόμα πλανόδιους θιάσους που περιφέρονται στην επικράτεια. Η λαική μουσική της Κίνας, τα υπέροχα κουστούμια και φωτισμοί της σκηνής, είναι και θα παραμείνουν μια απο τις πιο έντονες αναμνήσεις μου απο τη μακρινή χώρα. Μου παρέμειναν όμως ακατανόητα, παρόλες τις προσπάθειες που έκανα για να εξοικειωθώ μαζί τους.

Τον δέκατοέννατο αιώνα, η περιοχή The Bund ηταν η καλύτερη δυτική διεύθυνση στην Ασία. Ευρωπαίοι αριστοκράτες (και πολλοί Ρώσοι), μετέφεραν εδώ έναν καταπληκτικό πλούτο καί έναν ελιτίστικο τρόπο ζωής. Η Κομμουνιστική επανάσταση έδωσε τέλος στον ξένο συνοικισμό. Η έξοδος ήταν μαζική. Τα σπίτια κατασχέθηκαν και μετατράπηκαν σε κυβερνητικά γραφεία. Σήμερα, η ίδια περιοχή ξαναγυρνάει στα χέρια των πολυεθνικών.

Οι αγορές της πόλης αναδύουν μια καταπληκτική δυναμικότητα. Μια απίθανη πραμάτεια εκτιθεται στα χιλιάδες μικρομάγαζα της πόλης. Υφάσματα, χρυσαφικά, ηλεκτρονικά. Η νεαρή γενιά της Κίνας έχει μια ψύχωση με τα κινητά τηλέφωνα. Οι κοπέλλες με τα φανταχτερά ρούχα. Στα ξένα φαστφουντάδικα εισαγωγής (Mac Donalds, Starbacks, Tuco Bell), οι ουρές είναι τεράστιες. Τεράστια όμως και η παραοικονομία. Απο Windows XP και Rolex απομιμήσεις , μέχρι ιταλικές τσάντες και γαλλικά αρώματα. Αδύνατον η αστυνομία να κοντρολάρει το εμπόριο της λαοθάλασσας. Ενας εμπειρικός νόμος λέει πως τελικά η συμφωνία κλείνεται στο 40% της αρχικής τιμής. Η αγορά είναι ένα ατέλειωτο παζάρι.

Οι κινέζοι μοιάζουν να είναι εθνικά ενωμένοι όσο ποτέ στο παρελθόν. Και υπερήφανοι. Τους ενώνει η Ιστορία και η γλώσσα. Η νέα μορφή της γλώσσας, ιδεολογικό κατασκεύασμα του Μάο, έχει μειώσει τα κινεζικά ιδεογράμματα σε μερικές μόνον χιλιάδες. Η κινεζική γλώσσα, έχει διαφορετικές προφορές ανα περιοχές, αλλά τα σύμβολα παραμένουν αναγνωρίσιμα παντού.

Σε όλες της τις προσπάθειες, η Κίνα φαίνεται να αντιγράφει τις δομές της δύσης. Στις επιστήμες, στο εμπόριο, στην τεχνολογία. Ενας τεράστιος πλούτος επενδύεται στις επιστήμες, και στον στρατιωτικό τομέα. Η Κίνα αργά και σταδιακά, δημιουργεί τις τομές που απαιτούνται για την διεθνή επικράτησή της στο κόσμο. Η χώρα έχει ήδη ξεκινήσει την δημιουργία ελιτ πανεπιστημίων, που θα παράγουν την ηγεσία των επόμενων χρόνων. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η κινεζική ομογένεια έχει επίσης τα μάτια της στραμμένα στη μητρόπολη. Μέχρι το 1965, η Αμερική απαγόρευε τη μετανάστευση κινέζων απο τη Λαική Δημοκρατία. Σήμερα, οι κινέζοι μετανάστες έχουν βάλει τη σφραγίδα τους παντού. Στη βιωματική μου εμπειρία, παρότι η Δύση τους έχει οφελήσει οικονομικά, οι κινέζοι μετανάστες παραμένουν βαθιά ασιάτες στα ήθη και τα έθιμα, στη δομή της οικογένειας και στις κοινωνικές τους συμπεριφορές. Είμαι προσωπικά απολύτως σίγουρος, πως θεωρούν τη Δύση πολιτιστικά κατώτερη.

Η Κίνα διοικείται ακόμα απο τη λαική βάση, με επιτροπές που ρυθμίζουν τα προβλήματα σε τοπικό επίπεδο. Απο την επανάσταση του Μάο, ο πληθυσμός μαζεύτηκε σε κρατικά διαμερίσματα, όπως αυτό της φωτογραφίας. Κοινά μπάνια, κοινά πλυντήρια. Η υποδομή αυτή, έχει ήδη ποιοτικά καταρρεύσει, και η σύγχρονη πολιτεία έχει αποφασίσει τη κατεδάφισή της.

O Leo, ενα απο τα παιδιά της δουλειάς, με ξεναγεί στη γειτονιά του. Ανήκει στη νέα γενιά, με φιλοδοξίες και όνειρα μεγάλα. Δεν διαφέρει καθόλου σε γνώσεις και συμπεριφορά απο οποιοδήποτε δυτικό της ηλικίας του. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στα διαμερίσματα του Μάο, μοιράζοντας το λίγο χώρο του με τη μεγάλη του οικογένεια. Η οικογένειά του έλαβε την ειδοποίηση να εκκενώσει το διαμέρισμά της. «Ολοι έφυγαν», εξηγεί ο Leo, «ο παππούς μου όμως αρνείται να μετακινηθεί. Θα πρέπει να τον πάρουν με το ζόρι».

Και αυτό γιατί η ζωής της παραδοσιακής Κίνας, είναι στο δρόμο. Ολα στην Κίνα, βρίσκονται στο δρόμο, με τα εκατομμύρια ποδήλατα, τα εκατομμύρια μικρομάγαζα. Οι κινέζοι ειναι τρομερά κοινωνικοί άνθρωποι. Στο χαρακτήρα τους διαβλέπω μια τρομερή επιχειρηματικότητα, μια περιέργεια, μια εμπορική σπιρτάδα. Και όμως, το μοντέλο αυτό συνύπαρξης, εγκαταλείπεται σταδιακά, για ένα δυτικότροπο μοντέλο ιδιωτικής ζωής, και ένα μοντέλο εργασίας που η λαική βάση απεχθάνεται.


Στις λαικές συνοκίες της πόλης, φαγητά, ρούχα, αντικείμενα, απλωμένα στο δρόμο. Οι δρόμοι της πόλης γεμάτοι απο πλήθη ανθρώπων που ιδιωτεύουν απο το τίποτα. Τεράστιες μάζες ανθρώπων βιοπορίζονται με αυτοσχεδιασμούς. Η Κίνα είναι ένα έθνος εμπόρων. Για τέσσερους μήνες, έτρωγα στο δρόμο. Κάποια οικογένεια ανέλαβε να μου καθαρίζει και να μου σιδερώνει τα ρούχα. Κάποιοι άλλοι μαγείρευαν τα φαγητά που τους ζητούσα. Με μια ευγένεια απαραμιλλη που θα την θυμάμαι για όλη μου τη ζωή.

Απο τη λαίλαπα της ανοικοδόμησης, φαίνεται να έχει ξεφύγει η παλιά Σαγκάη. Είναι το ιστορικό κομμάτι της πόλης, με αριστουργηματικά αρχιεκτονικά κτίσματα, μαγαζιά και ναούς. Μεγάλο κομμάτι της παλιάς πόλης έχει ήδη καταστραφεί, αλλά με χαροποίησε το γεγονός πως υπάρχει κοινό λαικό αίτημα να διατηρηθεί η περιοχή ανέπαφη, σαν ζωντανό ιστορικό κύτταρο, καταμεσής της πόλης. Οι φίλοι της δουλειάς, αφιέρωσαν τον ιδιωτικό τους χρόνο να με ξεναγήσουν στα σπλάχνα αυτής τη δαιδαλούπολης, όπου κάθε γωνιά έχει το συμβολισμό της και την αξία της.

Στο κέντρο της πόλης, το Mουσείο Τέχνης, και η πλατεία του Λαού. Στο υπέροχο μουσείο με τις θεματικές εκθέσεις, έμεινα πραγματικά άναυδος απο τις κινεζικές χαρτογραφίες, και συλλογές λαικής τέχνης. Οι κινέζοι αγαπούν και σέβονται τον πολιτισμό τους. Αγάλματα με τους ηγέτες της Κίνας, ακόμα κοσμούν τις πλατείες και τους κοινούς χώρους, αν και η κουλτούρα της προσωπολατρείας έχει κατα γενική ομολογία εξαφανιστεί.

Το δεύτερο παιδί στην Κίνα, είναι υπόθεση των πλουσίων, καθώς μια τέτοια υπόθεση φαίνεται να κοστίζει κάπου 5 χιλιάδες ευρώ, ποσό μεγάλο για τις λαικές τάξεις. Στην πόλη της ευκαιρίας και των φωτών, οι επαρχιώτες που καταφτάνουν απο το εσωτερικό της χώρας γίνονται αμέσως αντιληπτοί. Καταλύζουν με τα φτωχικά γκρίζα τους ρούχα τους δρόμους της πόλης, κουβαλώντας μαζί τους μερικά ρούχα και αντικείμενα. Το βλέμμα τους έλκεται απο τα φωτορυθμικά της μεγαλούπολης, ένα είδος οπτικού θεάτρου για επαρχιώτες. Μου θύμισαν τους επαρχιώτες της ελληνικής επαρχίας που με δέος και ελπίδα, κατέφταναν κάποτε στο κέντρο της Αθήνας.

Η λαική τέχνη των μεινοτήτων της Κίνας, στην έκθεση της αγοράς. Θιβετιανά βραχιόλα, σπαθιά και κεντητά. Η πόλη της Σαγκάης είναι γεμάτη απο ενδομετανάστες, και εκκλησίες όλων των ειδών. Η εσωτερική μετανάστευση του πληθυσμού είναι κοντρολαρισμένη, και γίνεται με ειδική άδεια. Το Χόνγκ Κόνγκ, για παράδειγμα, απαιτεί ειδικές άδειες μετακίνησης και εργασίας.

Απλοί και ασκητικοί οι ναοί της Κίνας, βουτηγμένοι στο μυστήριο, τον χαμηλό φωτισμό, και την αισθησιακή αρχιτεκτονική. Τόπος σεβασμού των νεκρών, προσευχής και πνευματικότητας, αποτελούν τα πάμπολλα τέμπλα της πόλης.

Οι κινέζοι έχουν σοβαρή σχέση με την παράδοση, αν και στη συμπεριφορά τους δεν διέκρινα την θρησκευτική ευλάβεια και ηθικοπλαστική συμπεριφορά της Δύσης. Η νέα γενιά, μάλλον αδιαφορεί για τους συμβολισμούς του παρελθόντος. Η κυρία της φωτογραφίας, αφού εναπόθεσε μια σκαλιστή προσευχή δίπλα στο άγαλμα του Βούδα, ξορκίζει τώρα τα κακά πνεύματα των νεκρών.

Στην ευρωπαική μεριά της πόλης, πίσω απο ψηλούς τοίχους, παλιά αρχοντικά ευρωπαίων και κινέζων αριστοκρατών. Αγορασμένο με δωρεές κινέζων της διασποράς, το σπίτι του Sun Yat-sen, του πρώτου προέδρου της Λαικής Δημοκρατίας της Κίνας. Μια προσωπικότητα αγαπητή απο όλους τους κινέζους.

Η Κινα ανακαινίζει τα ιστορικά της σπίτια, και συμμαζεύει την ταραχώδη ιστορία της. Στα μουσεία και ιστορικά μέρη της πόλης, βλέπει κανείς με καθαρή ματιά σκηνές, εικόνες και περιγραφές απο όλες τις ιστορικές περιόδους, χωρίς λογοκρισία. Τα βιβλιοπωλεία της Σαγκάης είναι γεμάτα με μεταφρασμένα βιβλία κινεζικής, ευρωπαικής και αμερικανικής λογοτεχνίας. Στη μεγάλη και σύγχρονη πόλη, βιβλία πληροφορικής συνυπάρχουν με το κόκκινο βιβλιαράκι του Μάο, που πουλιέται στους τουρίστες για 30 cents.

Η κυβέρνηση κοντρολάρει το Ιντερνετ, αλλά στις μεγάλες πόλεις, η μάχη είναι χαμένη, με πληροφορούν κινέζοι φίλοι. Τα ίντερνετ καφέ της πόλης σε πάνε πιά όπου θέλεις. Το ίδιο και με τα βιβλία. Παλιά, υπήρχαν λίστες με απαγορευμένα βιβλία, αλλα σήμερα δεν κάνουν πιά ούτε έρευνα. Η πολιτική ανησυχία της κινεζικής ηγεσίας φαίνεται να περιορίζεται στην ενδοχώρα, και έχει σκοπό την ομαλή ιστορική μετάβαση του πληθυσμού στις πόλεις.

Η μεγάλη αγορά της Κίνας, έλκει τους πάντες. Στο πιάνο μπάρ του ξενοδοχείου, συναντώ έναν έλληνα, εκπρόσωπο της ναυτιλιακής εταιρίας ΛΤΣΗ. «Η οικογένεια δεν έχει πλέον ναυτιλιακά ενδιαφέροντα», με πληροφορεί. Αναμένει απλά την απελευθέρωση της τραπεζικής αγοράς της Κίνας (η χώρα έχει μόνον μία Τράπεζα, την Bank of China) με σκοπό να μπεί στην αγορά των καταναλωτικών και άλλων δανείων. «Βρισκόμαστε εδώ, και περιμένουμε τώρα για τέσσερα χρόνια. Στα χαρτιά, και για άδεια παραμονής, φαινόμαστε σαν εταιρεία εισαγωγής Μαρμάρων...».

----------------------------------------------------------------------
All pictures by Locus Publicus, free for public use
Shanghai, China
-----------------------------------------------------------------------

Το αστέρι της Κίνας

Kάπου μακριά, στον κόσμο της Ασίας, ένα καινούργιο αστέρι γεννιέται. Το αστέρι της Κίνας. Με πρωταγωνιστή του μια κοινωνία με τεράστια ιστορία, και ένα σύστημα που ισορροπεί ανάμεσα στον πολιτικό Κομμουνισμό και σε έναν ιδιότυπο Καπιταλιστικό Φιλελευθερισμό. Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση συνδυασμού δύο συστημάτων που η Ιστορία έχει αποκηρύξει ως προβληματικά και αποτυχημένα. Ο Κομμουνισμός κατέρρευσε επίσημα το 1989. Το σύστημα της απολύτου ελεύθερης αγοράς μάλλον καταρρέει σήμερα. Και τα δύο συστήματα οφείλουν την κατάρρευσή τους, στον ίδιο λόγο, τη διαφθορά. Αλλα η Κίνα συνεχίζει. Με 11% ρυθμό ανάπτυξης το χρόνο (και με διαφθορά).

Η αχανής χώρα, διατηρεί ένα μονοκομματικό καθεστώς πολιτικής εξουσίας, που υπο της ηγεσίας του Deng Xiaoping, αποφάσισε μια ιστορική στροφή προς τον οικονομικό φιλελευθερισμό. Με βάσεις καθαρά λαικές, κολλεκτιβίστικες στη δομή και νοοτροπία, και με μια κοινωνική ιεραρχία ιστορικά φεουδαρχική και στρατιωτική, ο γίγαντας της Ασίας, αποφάσισε να διανύσει τους δρόμους του Καπιταλισμού. Να γίνει μια σύγχρονη βιομηχανική και τεχνολογική κοινωνία, όσο πιο γρήγορα γίνεται. Παρακάμπτοντας πολλά μεταβατικά στάδια μεσοκαπιταλιστικής ανάπτυξης που έχουν κοστίσει αίμα και επαναστάσεις για όσους τα διένυσαν.

Με πληθυσμό 1.3 δισεκαττομύρια, η Κίνα φαίνεται να έχει ένα πολύ συγκεκριμένο σχέδιο. Σε πρώτη φάση, να αναπτύξει μια σειρά παραλιακών πόλεων που θα εμπορεύονται με τον έξω κόσμο. Οι πόλεις αυτές, θα είναι «η πόρτα της Κίνας». Θα διαθέτουν υπερσύγχρονα λιμάνια, τέλεια υποδομή (δρόμους, τρένα, δίκτυα πληροφορικής, αεροδρόμια, ξενοδοχεία, τηλέφωνα), και θα είναι ενα ευχάριστο μέρος διαμονής για τις διεθνείς εταιρείες.

Στο στάδιο αυτό, η Κίνα χρειάζεται φρέσκο χρήμα επενδύσεων. Η λύση φαίνεται να έχει βρεθεί με την Αμερική και την Ευρώπη. Με την Αμερική, η σχέση ειναι επίσημη και μακροχρόνια. Η Κίνα αγοράζει τα Τραπεζικά ομόλογα της υπερχρεωμένης υπερδύναμης, και με την υπόσχεση να ανοίξει τις αγορές της στις αμερικανικές πολυθνικές, έχει εισβάλει κυριολεκτικά στην αγορά της Αμερικής, όπου με φτηνά προιόντα, απομυζά τεράστιο υπερκέρδος. Η κυβέρνηση της Αμερικής την έχει και επίσημα, ανακηρύξει ως προνομιακό εμπορικό συνέταιρο (most favoured nation status). Οι ευρωπαικές χώρες (ειδικά η Γερμανία) ρίχνουν δισεκατομμύρια επενδύσεων στην Κίνα, αναμένοντας μελλοντικά ανοίγματα της αγοράς. Επι του παρόντος, η Κίνα πουλάει «αέρα». Ολοι περιμένουν να γεννήσει η «κότα με το χρυσό αυγό».

Το μεγαλύτερο πρόβλημα της Κίνας, είναι ο υπερπληθυσμός. Ο οποίος, επιπλέον, βρίσκεται ακόμα στο αγροτικό στάδιο. Ετσι η Κίνα, αποφάσισε να κάνει κάτι που κανένα άλλο εθνος στον κόσμο δεν έχει ποτέ επιχειρήσει. Να μεταφέρει, κυριολεκτικά και μεταφορικά, ένα τεράστιο μέρος του πληθυσμού της, απο το αγροτικό, σε κάποιο μετακαπιταλιστικό στάδιο. Να «αδειάσει» μισό περίπου δισεκατομμύριο κόσμου απο την αγροτική ενδοχώρα, στα αναπτυσσόμενα παράλια. Σταδιακά, μαζικά και οργανωμένα. Και να το κάνει μέσα σε 20-30 χρόνια. Οσο καιρό, θα πάρει την Αμερική να παρακμάσει. Μόλις η ανάπτυξη των πόλεων, η υποδομή και η μεταφορά του πληθυσμού ολοκληρωθεί, η Κίνα θα έχει επιτυχώς διανύσει το πρώτο της Καπιταλιστικό στάδιο. Σχέδιο για δεύτερο στάδιο, μάλλον δεν υπάρχει, το πάνε οπως έρχεται.

Για να γίνουν όλα αυτά, χωρίς εσωτερικές επαναστάσεις και άλλες φασαρίες (η Κίνα εχει πολλές επαρχίες που ζητούν απόσχιση και ανεξαρτητοποίηση), η Κίνα επέλεξε το πρακτικό πολιτικό σύστημα της δημοκρατικής δικτατορίας, ένα σύστημα που είναι υποφερτά αποδεχτό και απο τον γενικό πληθυσμό της. Το σύνθημα της εξουσίας πρός τον λαό είναι απλό, και διαδίδεται παντειοτρόπως. «Φιλοδοξείστε όσο θέλετε οικονομικά, αλλά μην ανακατεύεστε με την πολιτική». Οι Κινέζοι κατα πλειοψηφία, φαίνεται να έχουν αποδεχτεί το σύνθημα. Η ζωή τους κινείται πάνω σ αυτό το μοτίβο.

Είχα κάποτε την τύχη, να επισκεφτώ τη χώρα του Μάο, και να την βιώσω για μερικούς μήνες. Βρέθηκα εκεί με ένα μεγάλο project της Intel, για τη δημιουργία ενός τηλεφωνικού κέντρου υποστήριξης προιόντων και υπηρεσιών. Μαζί μου, μια ομάδα δικηγόρων που τακτοποιούσαν τα νομικά θέματα της παραμονής και εργασίας, μια ομάδα μάνατζερ που οργάνωναν το καινούργιο γραφείο στη Σαγκάη, και η δική μου ομάδα, των ανθρώπων που δικτύωσαν και έχτισαν το καινούργιο σύστημα το οποίο θα εξυπηρετούσε ολόκληρη την Ασία.

Στα επόμενα πόστ, θα ηθελα να σας μεταδώσω μερικά στοιχεία απο την προσωπική μου εμπειρία στη μεγάλη και μυστηριώδη χώρα. Μέσα απο συζητήσεις με τους ντόπιους, βόλτες σε λαικές αγορές, επισκέψεις σε φαγητάδικά, καφενεία, πάρκα, μαγαζιά, ναούς. Ηταν η πρώτη φορά στη ζωή μου που βίωσα στο πετσί μου, την καθημερινότητα ενός άλλου, εντελώς διαφορετικού πολιτισμού. Δεν πήγα απόλυτα ενημερωμένος, αλλά ούτε και απροετοίμαστος. Διάβασα την Ιστορία της Κίνας πριν φύγω, και φτάνοντας, αφέθηκα στις καθημερινές παραστάσεις και εικόνες. Ως συνήθως, συνάντησα πολλούς ανθρώπους, και έκανα πολλές ερωτήσεις. Αφιέρωσα χρόνο για να απολαύσω την αισθητική του μακρινού πολιτισμού, να γευτώ το φαγηγό του, να επισκεφτώ τις γειτονιές του, τους ναούς του, τις κρυφές του τρύπες. Εφυγα με περισσότερες απορίες απο όσες είχα όταν ήρθα. Αλλά έφυγα σαφέστατa πιο μορφωμένος. Και γοητευμένος.

-----------------------------------------------------------
Picture by Locus Publicus, free for public use
Shanghai, China
-----------------------------------------------------------

Ανω κάτω και πλαγίως

O πατέρας του πατέρα μου, ο παππούς μου, είχε κάποτε μαζέψει τα λεφτά του για να αγοράσει ένα οικόπεδο στην Αθήνα. Πήρε τη συγκοινωνία απο το μικρό και φτωχικό χωριό της Αιτωλοακαρνανίας, και μετά απο δύο μέρες συνεχές ταξίδι, έφτασε στη πρωτεύουσα της χώρας. Σε κάποιο καφενείο στην Ομόνοια, συναντήθηκε με τον συμβολαιογράφο και οριστικοποίησε το ραντεβού της επομένης. Η συμφωνία δεν υπογράφτηκε ποτέ. Η επόμενη μέρα, ήταν η 28η Οκτωβρίου 1940.

Αντί για οικόπεδο, τα λεφτά εξανεμίστηκαν, και ο παππούς πήγε στον πόλεμο. Σαν τίμιος έλληνας και πατριώτης, έκανε αυτό που του όρισε η μοίρα. Είχε λίγα χωράφια στο καπνοχώρι που γεννήθηκε, και ένα λεωφορείο απο το οποίο βιοποριζόταν. Η κυβέρνηση επέταξε το λεωφορείο για τις ανάγκες της πατρίδας. Το παλιό σαραβαλάκι έτρεξε τους στρατιώτες μας στα ορεινά της Βορείου Ηπείρου, και άφησε τις τελευταίες του πνοές κάπου στην Αλβανία. Ο παππούς έπέστρεψε ρακένδυτος στο χωριό.

Τον θυμάμαι να κάθεται δίπλα στο μικρό τζάκι του σπιτιού του, παιδί εγώ, και να σκαλίζει τα ξύλα στη φωτιά. Στο τραπέζι του φαγητού, έβγαζε κόκκινο κρασί που έφτιαχνε ο ίδιος, ψωμί ζυμωτό απο το φούρνο του, λαχανικά απο τον κήπο. Φρούτα, τομάτες και κρεατικά, απο την δική του παραγωγή. Ο παππούς, έβγαζε το δικό του φαγητό, απο τη δική του γή. Και σ αυτή επέστρεφαν και τα σκουπίδια. Μετά το φαγητό, οι φλούδες στις κότες, τα κόκκαλα στο σκύλο, τα υπόλοιπα στους λαγούς και στις κατσίκες. Η τέλεια ανακύκλωση.

Τον αγαπούσα και τον επισκεπτόμουνα συχνά. Αλλά δεν τον καταλάβαινα. Μιλούσε συχνά για πράγματα ακατανόητα για μένα. Είχε ένα μίσος για το χρήμα, μια δυσπιστία για την κυβέρνηση, μια πίκρα για τη ζωή. Είχε χάσει τα πάντα, λεφτά, αυτοκίνητο, ελπίδα. Και μια μέρα, απελπισμένος πιά απο τις τόσες κακουχίες, πήρε την απόφαση να αυτονομηθεί. Να μείνει στο μικρό χωριό του, να παράγει το φαγητό και το κρασί του, και να μην ξαναασχοληθεί με τα λεφτά. Εζησε έτσι εκτός επισήμου κράτους και συστήματος, μέχρι τα ενενήντα του. Και έζησε ευτυχισμένα. Οταν πέθανε, είχε έτοιμη και την κάσα για τον τάφο του.

Πέρασαν 40 χρόνια για να κατανοήσω τη συμπεριφορά του. Και καθώς μεγαλώνω και οριμάζω, καθώς νοιώθω και εγώ τις ματαιοδοξίες της ζωής, τις επιτυχίες και τις απορρίψεις, αρχίζω να νοιώθω καθαρά πως ο παππούς μου δεν ήταν διαφορετικός απο μένα. Ενας απλός, έντιμος και εργατικός άνθρωπος ήταν, που σιγά σιγά, έκανε τη μεγάλη του επανάσταση. Βαρέθηκε το σύστημα, τον πληθωριστικό του πλούτο που δεν σήμαινε τίποτα, και σιωπηλά αποχώρησε γράφοντας τους πάντες και τα πάντα. Δεν όφειλε καμμιά υποχρέωση να εξηγήσει σε κανέναν γιατί αυτός επέλεξε να ζήσει στο χωριό, χωρίς τηλεόραση, αυτοκίνητο και ακριβά ρούχα. Τους έγραψε όλους και απεχώρησε.

Στα νέα της ημέρας, είδα τον θλιβερό πρόεδρο της Αμερικής να προσπαθεί αμήχανος να εξηγήσει σε κάτι απλούς πολίτες πως θα προστατεύσει τις οικονομίες τους. Εμοιαζε σοβαρά άβολος στο λαικό περιβάλλον. Οι απαντήσεις του ήταν κωμικές. Συνδυασμένες με τη γνωστή εκφραστική της βλακείας του, με έκανε και γέλασα. Ο πλανητάρχης δεν είχε τίποτα να πεί.

Στην τηλεόραση, ο άλλος σοφός του συστήματος, ο πρόεδρος Μπερνάνκι του Federal Reserve. Παρατηρείται μια αρνητική ανάπτυξη(!) είπε, και μέσα στο σημερινό τοπίο, δεν είναι σίγουρος αν οι παρούσες πολιτικές θα ευδοκιμήσουν. Η γλώσσα του γεμάτη γρίφους και δύσκολες λέξεις. Τα μάσησε πολύ ο αρχηγός του οικονομικού συστήματος. Με άλλα λόγια, δεν είχε ιδέα τί να κάνει κι αυτός. Στο τέλος της ημέρας, ο Dow έπεσε άλλες 500 μονάδες. Οι προστάτες του συστήματος είναι τελικώς απλά ανυπεράσπιστα ανθρωπάκια.

Λυπάμαι τον κόσμο και αυτά που βλέπω γύρω μου. Αλλά η ανάγκη, είναι η μητέρα του αυτοσχεδιασμού. Και στην καλλιτεχνική και φιλοσοφική της διάσταση, φέρνει συχνά και μια λύτρωση, μια προσωπική επανάσταση. Οπως αυτή του παππού μου. Που σε μεγάλη ηλικία, απαρνήθηκε το σύστημα που χρόνια ακολουθούσε πιστά. Και που τον πρόδωσε. Σήμερα, θάθελα πολύ να ζούσε, να του έλεγα πως τον καταννοώ απόλυτα.

H επέλαση των ηλιθίων

“To those of you who receive honors, awards and distinctions, I say, well done. And to the C students, I say: you too can be president.”

George W. Bush
(σε κάποιο πανεπιστημιακό κοινό)

Ο Γιώργης φεύγει. Και αφήνει πίσω του συντρίμμια. Παρέλαβε μια ισορροπημένη χώρα, και την έκανε χωνί. Με θρησκευτική στιβαρότητα και γλώσσα απλή και λαική, ο πλανητάρχης απήλλαξε την Ιστορία απο πολύπλοκα στοιχεία και δυναμικές, και εισήγαγε μια απλουστευμένη έκδοσή της, με «καλούς» και «κακούς». Κάτι σαν «Ηistory for Dummies». Tα δύσκολα νοήματα τα άφησε σε άλλους νεοσυντηρητικούς τύπου Wolfowitz, που του έχτισαν το ιδεολογικό και φιλοσοφικό πλαίσιο της δράσης του. Ο ζοχαδιακός Rumsfeld ανέλαβε τους πολέμους με τη «λίστα των κακών», και άρχισε τους πειραματισμούς με νέες στρατηγικές, και συστήματα επίθεσης. Ο αιμοβόρος Cheney, γνωστός και ως «asshole», ανέλαβε τις μίζες, τις ραδιουργίες και τα ντήλια στον κόσμο του πετρελαίου. Για μεγαλύτερη αξιοπιστία, κουβαλούσαν μαζί τους και μερικές διακοσμητικές γλάστρες τύπου Powel και Tenet.

Τα δύο πρώτα χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου, η χώρα πάγωσε, καθώς τα στημένα σενάρια και τα ψέματα διαδέχονταν το ένα το άλλο. Υπο την απειλή να θεωρηθούν προδότες (unpatriotic), όλα τα μέλη του Κογκρέσσου, Ρεπουμπλικάνοι και Δημοκρατικοί, μπήκαν στη σειρά, σαν πρόβατα, και ψήφισαν οτιδήποτε τους πάσαρε ο Πρόεδρος. Τα ΜΜΕ εσιώπησαν. Τρία χρόνια αργότερα, η εφημεριδα New York Times αναγνώρισε με διπλωματική γλώσσα, πως η κάλυψη της στο Ιράκ ήταν εσκεμμένα ανεπαρκής.Το ρόλο της ΥΕΝΕΔ ανέλαβε το Fox News.

Ακολούθησαν τα αίσχη. Απειλές κατα της Ευρώπης και της Τουρκίας. Οι επιθέσεις σε Αφγανιστάν και Ιράκ. Βασανιστήρια, θάνατοι εκατοντάδων χιλιάδων Ιρακινών, το πλιάτσικο της πολιτιστικής περιουσίας του Ιράκ, τα κατακρεουργημένα παιδιά που επέστρεφαν μισά στα σπίτια τους, τα εκατομμύρια των προσφύγων, οι παρακολουθήσεις τηλεφώνων. Ο πολύς κύριος Cheney σάρωνε τα κυβερνητικά συμβόλαια το ένα μετά το άλλο, χωρίς ανταγωνισμό. Ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες που δεν υπάκουαν σε καμμιά στρατιωτική ιεραρχία, κατέκλησαν τη Μέση Ανατολή. Το κουβανικό Guantanamo.

Και καθώς ο πρόεδρος της χώρας εκτελούσε τη θεάρεστη αποστολή του, τα εξοδα του πολέμου, χρεώνονταν (και χρεώνονται ακόμα) σε πιστωτική κάρτα. Μέχρι σήμερα, κρατικά ομόλογα (Treasury Bonds) αξίας περίπου ενός τρισεκατομμυρίου δολλαρίων έχουν αγοραστεί απο την Κινεζική, Ιαπωνικη και Αγγλική κυβέρνηση. Αλλα περίπου τόσα, διετής διάρκειας ομόλογα, ενδέχεται να εκδόσει η αμερικανική κεντρική Τράπεζα για το χρηματοοικονομικό πρόβλημα (700 δις).

Και ενώ το θλιβερό ανθρωπάκι αποχωρεί και ο κόσμος βυθίζεται στην αστάθεια, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, μας πασάρει τη Σάρα. Χρειαζόνταν μια γκομενίτσα όμορφη και σκερτσόζα, για να ενεργοποιηθεί η συντηρητική εκλογική βάση. Να σηκωθούν δηλαδή απο τον αναπαυτικό τους καναπέ οι διάφοροι εθνικιστές, μισαλόδοξοι και θρησκόπληκτοι μπυρόπληκτοι ρεπουμπλικάνοι, και να ψηφίσουν τον αχτύπητο συνδυασμό Mac Cain-Palin. Που ομόφωνα δηλώνουν πως είναι και Reformers. Θα φέρουν δηλαδή την ποθητή «αλλαγή», που ο κόσμος θέλει στην Washington και στις πρακτικές της Wall Street.

Η περίπτωση μου θύμισε τη «δημοκρατική επανάσταση» της Ρουμανίας. Οπου το 1989, οι κομμουνιστές κολλητοί του Τσαουσέσκου, αιμοβόρα κτήνη της κομμουνιστικής εποχής, συνέλαβαν το εξής υπερφίαλο σχέδιο. Αφού το λαικό ξεσήκωμα μεγάλωνε, και θα τους κομμάτιαζαν ζωντανούς, εκείνοι θα ανέτρεπαν τον μισητό δικτάτορα και τη γυναίκα του, θα δήλωναν δημοκράτες και απελευθερωτές, και μετά θα κήρυταν πρόωρες εκλογές, και πρίν κανείς προλάβει να συνέλθει, αυτοί, «δημοκράτες» πιά, θα ξανάβγαιναν στην εξουσία. Εσυραν έτσι το αιμοσταγές ζευγάρι νύχτα απο το κρεβάτι του, και τους σκότωσαν με συνοπτικές διαδικασίες. Τρείς μήνες μετά, η καινούργια «ελεύθερη» Ρουμανία, κυβερνώνταν απο τα ίδια πρόσωπα.

Η Σάρα είναι μια ομορφούλα δήμαρχος μιας ερημικής πόλης 6 χιλιάδων κατοίκων. Είναι και θεούσα που δεν γουστάρει ούτε αντισύλληψη, ούτε και βέβαια εκτρώσεις. Ο κοσμοπολιτισμός της τεράστιος, αφού μόλις πέρσι έβγαλε διαβατήριο στην ηλικία των σαράντα χρόνων, για να φύγει, πρώτη φορα στη ζωή της απο την Αλάσκα, σε κάποια προστατευμένη στρατιωτική βάση που υπηρετούσε ο γιός της. Και ενώ οι Ευρωπαίοι πήραν μια γεύση απο τον εξορκισμό της απο τον Κενυάτη πάστορα, οι Ρεπουμπλικανοί φαίνονται ενθουσιασμένοι μαζί της. Εχει τέλειο χαμόγελο, και φοράει ωραία γιαπωνέζικα γυαλάκια.

Με μηδενικό ενδιαφέρον για θέματα πολιτικής, οικονομικών, και κοινωνικών θεμάτων, η Σάρα αντιμέτωσε για πρώτη φορά σε τηλεοπτικό debate τον έμπειρο και πανέξυπνο κύριο Joseph Biden. Σκοπός της δεν ήταν να μιλήσει για τίποτα συγκεκριμένο, αλλά να περάσει τα καινούργια Ρεπουμπλικάνικα μηνύματα. Μαθαμε έτσι, πως η χώρα «νικάει» τους «κακούς» στο Ιράκ, και πως μέρος της «αλλαγής», που θα δημιουργήσει το γιγαντιαίο Ρεπουμπλικανικό δίδυμο, θα είναι και η μεταφορική άνοδος του "Joe six-pack" στην εξουσία, προσωπικότητα την οποία αντιπροσωπεύει και η λαική Σάρα. Δηλαδή τον αμόρφωτο καναπεδάκια που παρακολουθεί όλη μέρα φουτμπόλ, και μασάει και ποπ-κόρν. Οι πρετζόβλαχοι στην εξουσία.

Κάποια ενδόμυχα αντανακλαστικά, με κάνουν να φοβάμαι. Να φοβάμαι την νέα εποχή που ανοίγεται μπροστά μας. Να φοβάμαι την επέλαση των ηλιθίων. Με τα χιλιάδες πυρηνικά όπλα, και την υπερηφάνεια της βλακείας τους.

Επεσε ποτέ μια κοινωνία μόνον οικονομικά;