"Acceptez-vous que le Québec devienne souverain, après avoir offert formellement au Canada un nouveau partenariat économique et politique, dans le cadre du projet de loi sur l'avenir du Québec et de l'entente signée le 12 juin 1995?" "Do you agree that Québec should become sovereign after having made a formal offer to Canada for a new economic and political partnership within the scope of the bill respecting the future of Québec and of the agreement signed on June 12, 1995?"
----------------------------------------------------------------------
Γνωρίζω το πρόβλημα του χωρισμού χωρών. Απο τους πάμπολους έλληνες και γάλλους φίλους που απέκτησα με τα χρόνια, την ευγενικιά ιταλική οικογένεια των γειτόνων, τους μαύρους φίλους απο τη Μαρτινίκ, τα ξαδέλφια μου και τις οικογένειές τους που ζούσαν στο όμορφο Μόντρεαλ. Παιδιά σπίρτα, με τρείς γλώσσες απο κούνια, Ελληνικά, Αγγλικά και Γαλλικά. Με ωραία ζωή στην πανέμορφη γαλλική επαρχία του Κεμπέκ. Σε μια χώρα που υπεραγαπώ. Τον υπέροχο και δημοκρατικό Καναδά.
Η πρώτη μου επίσκεψη εκεί μέ έφερε σε επαφή με το πρόβλημα. Είχα οδηγήσει μέσα απο τα βουνά της Νέας Αγγλίας για 6 ώρες, και στο κέντρο του Μόντρεαλ, χαμένος επισκέπτης που δεν γνώριζε την πόλη, κατευθύνθηκα σε μια πλατεία. Είχε εκεί μια ομάδα ανθρώπων που κρατούσαν κάτι μπλέ σημαίες που δεν ειχα ξαναδεί. Τους ρώτησα πώς βγαίνω απο το κέντρο. Μου απάντησαν στα γαλλικά. Στην προσπάθειά μου να τους καταλάβω, τους ρώτησα άν μιλούσαν αγγλικά. Κάποιος μου είπε πως ναί, όλοι μιλούσαν αγγλικά, αλλά προτιμούσαν τα γαλλικά. Ηταν Κεμπεκουά πολίτες σε διαδήλωση ανεξαρτησίας. «Τι ανεξαρτησία;» θυμάμαι πως ρώτησα, μια ερώτηση που συχνά τη φέρνω στο νού μου, σαν μία απο τις πιό ηλίθιες που ρώτησα ποτέ.
Η ξαδελφή μου Μίνα είναι καθηγήτρια Γαλλικών. Η Αθηνά, δουλεύει σε εκδοτική εταιρία. Στην προηγούμενη δουλειά της, η Αθηνά έχασε τη δουλειά της γιατί η εταιρία της δεν δέχτηκε να προσαρμόσει τα εταιρικά της σύμβολα σε ανάλογα γαλλικά ντιζάιν, και στο τέλος έφυγε απο το Κεμπέκ. Στο γαλλικό σχολείο της, η Μίνα δέχτηκε πιέσεις να παρακολουθεί τα παιδιά στο προαύλιο να δεί τί γλώσσα μιλούσαν. Στους δρόμους, ο νόμος έλεγε πως το σήμα του ΣΤΟΠ έπρεπε τώρα να είναι αναγράφετε στα γαλλικά. Στις αγγλικές περιοχές όμως υπήρχε αντίσταση. Το ΣΤΟΠ παρέμεινε “STOP”. Ακολούθησε μια περίοδος που κάθε Γαλλόφωνος που έβλεπε αγγική πινακίδα, την μουτζούρωνε με σπραίυ, και έγραφε απο κάτω “ARRET”. Στο τέλος αφου το θέμα πήρε έκταση, η πινακίδα έγινε δίγλωσση. Τα μουτζουρώματα, έγιναν τώρα σβησίματα.
Ενας έλληνας ελαιοχρωματιστής, ειδοποιήθηκε απο το Υπουργείο Εργασίας να περάσει την εξέταση των Γαλλικών. Στο Κεμπέκ για να γίνεις ελαιοχρωματιστής έπρεπε να ξέρεις αγγλικά και κυρίως γαλλικά. «Αν ήξερα δύο ξένες γλώσσες» απάντησε γελώντας ο ελληνάρας, «τώρα θα ήμουνα καθηγητής πανεπιστημίου!». Ο βλοσυρός υπάλληλος δεν κατανόησε το χιούμορ του. Ο φίλος Νίκος που δεν μπόρεσε να πάρει άδεια εργασίας λόγω γαλλικών στο Μόντρεαλ, τώρα ζεί (και βάφει άνετα) στο Τορόντο.
Στα πολλά ευτράπελα της γλωσσικής και κοινωνικής διαμάχης, προστέθηκε και το ανέκδοτο του παπαγάλου. Μπήκε λέει η γλωσσική αστυνομία (ναί, υπηρχε τέτοιο πράγμα – τσέκαρε τα εστιατόρια), να δεί αν οι πινακίδες του εστιατορίου έγραφαν τα φαγητά στα μενού πρώτα στα γαλλικά, και απο κάτω σε μικρότερα γράμματα, στα αγγλικά. Βλέπουν ξαφνικά εναν παπαγάλο. “Fuck You” λέει ο παπαγάλος. Τρελλαίνεται ο γάλλος. Καλεί τον εστιατόρα, διαμαρτύρεται. Τι να κάνω κύριοι, λέει ο εστιάτορας. Ετσι μιλάει ο παπαγάλος. Τον πήρα απο αγγλόφωνο. 100 δολλάρια πρόστιμο, λέει ο αστυνομικός, την επόμενη φορά που θάρθω, ο παπαγάλος πρέπει να βρίζει γαλλικά!
Αλλά το θέμα δεν ηταν καθόλου κωμικό. Ξεκίνησε με μια επίσκεψη του Ντε Γκώλ πριν πολλά χρόνια, και μιά ομιλία του στο Κεμπέκ κατα την οποία ο γάλλος πρόεδρος φώναξε ηχηρά συνθήματα περι «ελευθερίας» και «ανεξαρτητοποίησης» των γαλλόφωνων του Νέου Κόσμου. Η Γαλλία μαζί σας. Ακολούθησε καταιγίδα. Η δημιουργία του εθνικιστικού Κόμματος των Κεμπεκουά (Parti Québécois), υπέρμαχου της ανεξαρτησίας και αποσχισμού απο τον υπόλοιπο Καναδά. Διαδηλώσεις, δημοψηφίσματα, γλωσσικός πόλεμος. Στη αγορά εργασίας πολύ άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους απλά και μόνον γιατί δεν ήταν γάλλοι. Τα σχολεία χωρίστηκαν στη μέση.
Οι Γάλλοι αισθανθηκαν πως χάνουν την πολιτιστική τους ταυτότητα, πνιγμένοι σε μια θάλασσα απο Αγγλοσάξωνες. Το μικρό πληθυσμιακα Κεμπέκ (7 εκατ.) μπήκε στην καραντίνα του προστατευτισμού και της «πολιτιστικής ιδιαιτερότητας». Η διαμάχη κράτησε (και κρατάει ακόμα για πολλούς) χρόνια. Στο τέλος, έγινε ένα ακόμη (τελικό πιθανόν) δημοψήφισμα.
Οι πολίτες του Κεμπέκ έλαβαν μέσω ταχυδρομίου ένα γράμμα που τους ανήγγειλε την απόφαση των πολιτικών κομμάτων του Κεμπέκ (agreement signed on June 12, 1995), να διεξάγουν δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της επαρχίας. Στις 30 Οκτωβρίου 1995, ο λαός του Κεμπέκ ρωτήθηκε στις κάλπες αν θέλει διαζύγιο απο τον υπόλοιπο Καναδά. Η ψήφος είχε απλουστευμένη μορφή. «Qui» και «Non». Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν 50.58% "Non" έναντι 49.42% "Qui".Το Κεμπέκ παρέμεινε μέρος του Καναδά με διαφορά ψήφου 1%.
Η περίοδος αβεβαιότητας όμως είχε ήδη κάνει το ζημιά. Η αβεβαιότητα οδήγησε εκατοντάδες εταιρίες σε άλλες πολιτείες του Καναδά. Το Κεμπέκ έπεσε σε τεράστια οικονομική ύφεση. Το μητροπολιτικό και αριστοκρατικό Μοντρεάλ, άρχισε να χάνει τεράστιο ανθρώπινο δυναμικό. Χιλιάδες παιδιά , που είχαν βαρεθεί τους ανούσιους γλωσσικούς και πολιτιστικούς πολέμους, έφυγαν για άλλες περιοχές του Καναδά. Το Τορόντο, που μέχρι τότε ήταν μια σχετικά μικρή πόλη, έγινε ξαφνικά ένα τεράστιο κέντρο εργασίας και υποδοχής μεταναστών. Καθαρά αγγλοσαξωνικό στο ήθος και την αρχιτεκτονική του, το ονταριανό Τορόντο, μάζεψε στους κόλπους του και αποκατέστησε χιλιάδες «πρόσφυγες» απο το Κεμπέκ. Η Μίνα και η Αθηνά, μετακόμισαν κι’ αυτές.
Σήμερα το θέμα έχει ηρεμήσει αισθητά. Ο ρεαλισμός επικράτησε και στις δύο πλευρές. Το Κεμπέκ απολαμβάνει τα προνόμια που ζήτησε για γλώσσα, πολιτιστικές ιδιαιτερότητες, και ειδικές ομοσπονδιακές χρηματικές εισφορές. Είναι ακόμα ένα μέρος μαγικό, με μια υπέροχη φύση, πανέμορφα χωριαδάκια σκαρφαλωμένα στα βουνά, χειμαρώδεις ποταμούς και ατέλειωτα δάση. Το γαλλικό του στοιχείο το χρωματίζει έντονα, στην αρχιτεκτονική, στη καθημερινή ζωή, στη σκέψη. Είναι και παραμένει ένα φιλελεύθερο μέρος, γεμάτο τσαχπινιά, μια αντιπρόταση ζωής και συμπεριφοράς στο αγγλικό σχολείο σκέψης.
Τα σκέφτηκα όλα αυτά, καθώς άκουσα τα νέα για την ανακύρηξη της ανεξαρτησίας στο Κόσσoβο, και είδα τις οργισμένες και βίαιες διαδηλώσεις στο Βελιγράδι, τον φόβο και τον πανικό των Σέρβων. Γιατί, αναρωτήθηκα, να μην μπορούν κι’ αυτοί να μιμηθούν τον Καναδα;
----------------------------------------------------------
Και μερικά βίντεο (δείτε τα, είναι υπέροχα), απο την τελική βραδιά των αποτελεσμάτων του Δημοψηφίσματος. Παρακολούθησα τα νέα με τα ξαδέλφια μου, στο σπίτι τους στο Montréal. Τους είχα υποσχεθεί να είμαι εκεί. Μια περίεργη σιωπή είχε πέσει στο σπίτι. Μια πρωτόγνωρη αγωνία, που έσπαζε νεύρα και αντοχές. Σαν τα τελευταία λεπτά ενος ισόπαλου ποδοσφαιρικού τελικού. Η Μίνα έκλαψε. Εγώ ένοιωσα τα νεύρα μου τεντωμένα, εκνευρισμένος. Δεν ήθελα να χωρίσει ο Καναδάς. Κανείς απο τους ανθρώπους που γνώριζα δεν ψήφισε "Qui".
