Η μικρή χαρά του πλούτου

Το ιστορικό στάδιο της επιβίωσης

Γεμάτη η ανθρώπινη ιστορία πολέμους, σφαγές και δυστυχία. Με μέσο όρο ζωής κάτω απο τα 40 χρόνια μέχρι τον εικοστό αιώνα, ο μέσος ιστορικός άνθρωπος μεγάλωνε, ζούσε και πέθαινε μέσα σε μια ακτίνα λίγων χιλιομέτρων απο τον τόπο γέννησής του. Ούτε ταξίδια, ούτε βιβλία, ούτε μόρφωση, ούτε ιατρική περίθαλψη. Ούτε και γνώση για τον γύρω του κόσμο που βέβαια δεν του ήταν κάν προσιτός. Η καθημερινή ζωή ένας τεράστιος αγώνας να δαμάσει ο άνθρωπος τη γή, απο την οποία αποκτούσε με θυσίες το φαγητό του. Αλλά και η γή, δεν συνεργαζόταν. Μία περίοδο παρήγαγε, μία όχι. Ολος ο μόχθος για ενα κομμάτι ψωμί, κι’ αν η αρρώστια χτύπαγε την πόρτα, ο θάνατος ήταν κοντά.

Η αρχή όλων των ανθρωπίνων κοινωνιών, έρχεται απο την γή. Ολόκληρη η ανθρώπινη εμπειρία είναι η τραγική μεταβίβαση των κοινωνικών συνόλων απο την αγροτική διάσταση, σε κάποια άλλη. Για αιώνες, ο μέσος άνθρωπος έτρωγε τα λίγα που έβγαζε. Το οποίον σημαίνει στασιμότητα. Χρειάστηκαν αιώνες να δημιουργηθεί κάποιον μικρό απόθεμα πλούτου, και αυτό έγινε όταν ήρθε η επιστημονική καλλιέργεια που επέτρεπε στους ανθρώπους της γής να καλλιεργήσουν τη γή, χωρίς διακοπές.

Και σαν να μην εφτανε μόνον το εμπόδιο της συνεχούς καλλιέργιας, υπήρχε και το επιπλέον προβλημα οτι οι πιο πολλοί άνθρωποι δεν όριζαν καθόλου τη γή που καλλιεργούσαν. Ιστορικά, τα μεγαλύτερα και καλύτερα κομμάτια γής ανήκαν σε λίγες μικρές ομάδες αριστοκρατών που τα όριζαν εξ ολοκλήρου. Ο μέσος ιστορικός άνθρωπος ζούσε και καλλιεργούσε τη γή κάποιου άλλου, ο οποίος βέβαια παρακρατούσε και όλα τα κέρδη.

Και ενώ οι διάφορες αριστοκρατίες και κέντρα εξουσίας συμμαχούσαν ή πολεμούσαν μεταξύ τους για περισότερη γή και δύναμη, τα ιδεολογικά κέντρα εξουσίας φρόντιζαν για την πνευματική αποβλάκωση του πληθυσμού. Οι επιβλητικοί ναοί που κοσμούν την Ευρώπη, απαίτησαν τεράστιο πλούτο για να δημιουργηθούν, και χτίστηκαν σε περιόδους απόλυτης ανθρώπινης ένδοιας. Ο σκοπός τους ήταν να τρομοκρατήσουν τον μέσο άνθρωπο, να τον κάνουν να νοιώσει δέος για το μεγαλείο του θεού, τον οποίο βέβαια ο ναός εκπροσωπούσε.

Και έτσι λοιπόν, με λίγη γή και ασυνεπή καλλιέργεια απο τη μιά, και ιδεολογική τρομοκρατία απο τη άλλη, ο ιστορικός άνθρωπος δεν μπόρεσε για αιώνες να παράγει τον μικρό πλούτο που θα του επέτρεπε να ξεφύγει απο το αγροτικό στάδιο. Τεράστιες μάζες πληθυσμών παρέμειναν για αιώνες καρφωμένοι στη γή, χωρίς ελπιδα ανάπτυξης.

Η μικρή χαρά του πλούτου

Αυτή ήταν η κατάσταση στην ανθρωπότητα, για τους περισότερους αιώνες της ανθρώπινης εμπειρίας. Οι λίγοι ισχυροί όριζαν τη γή, και είχαν όλα τα δικαιώματα, πολιτική εκπροσώπηση και ψήφο. Οι πολλοί, ζούσαν στο έλεος των ισχυρών, και των φυσικών καταστροφών. Σε πολλές περιπτώσεις, όταν η γή δεν μπορούσε να παράγει αρκετά, οι λοιμοί έκανα την εμφανισή τους και σκότωναν χιλιάδες. Η Ιρλανδική πείνα στα μέσα της δεκαετίας του 1830, κράτησε μερικά χρόνια και οφείλονταν στην αποτυχία της καλλιέργειας της πατάτας.

Ωσπου κάποτε, και για λόγους καθαρά οικονομικούς, οι ανα τον κόσμο γεωκτήμονες δεν μπορούσαν πια να συντηρήσουν (να μανατζάρουν είναι ο σωστότερος όρος), τους υποτελείς τους. Διότι ο αριθμός των υποτελών μεγάλωνε ενω η γή παρέμεινε η ίδια. Η λύση ήταν γρήγορη και πρακτική. Εκδιώχθηκε ο ιστορικός άνθρωπος απο τη γή που δεν όριζε, και βρέθηκε στις πόλεις, οπου αναγκάστηκε να δημιουργήσει άλλου είδους υπηρεσίες και τέχνες για επιβίωση. Εκατομύρια άνθρωποι πέθαναν κατα το στάδιο αυτής της ιστορικής μετατόπισης. Και ενώ οι μάζες άρχισαν πια να συνωστίζονται στις μεγάλες πόλεις, ο οικονομικός δαρβινισμός ξεκαθάριζε το τοπίο απο τους αδύνατους.

Το «Ιρλανδικό Πρόβλημα», οπως ιστορικά το ονόμασαν οι Αγγλοι ευγενείς, λύθηκε με τη μετανάσταση. Ο πληθυσμός της Ιρλανδίας – την οποία βέβαια όριζαν κάποιοι αριστοκράτες, στάλθηκε με συνοπτικές διαδικασίες στις αποικίες των Ηνωμένων Πολιτειών. Τέσσερα δολλάρια το κεφάλι για Boston και New York City, μας λένε τα χαρτιά.

Είναι γνωστή η ανθρώπινη ιστορία της πόλης του Λονδίνου με τις δεκάδες χιλιάδες πόρνες και τους λοιμούς της χολέρας γύρω στο 1850. Γνωστοί είναι επίσης και οι λόγοι της απελευθέρωσης των σκλάβων στις Ηνωμένες Πολιτείες που αφού δεν μπορούσαν πιά να παίξουν το ρόλο που τους όρισε η μοίρα, αφέθησαν και αυτοί «ελεύθεροι» να φύγουν απο τις φυτείες του Νότου.

Η ιστορική μετάβαση απο την αγροτική οικονομία στο μικροεμπόριο των αστικών κέντρων, μαζί με το παράλληλο ξεκαθάρισμα εκατομυρίων ανθρώπων που «περίσσευαν», είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός μικρού πλούτου στα χέρια του μέσου ιστορικού ανθρώπου. Για πρώτη φορά στη ιστορία, ο μέσος άνθρωπος μπόρεσε να υπερβεί το βασικό στάδιο της επιβίωσης και να αποκτήσει έναν μικρό, αλλα αναμφισβήτητα σημαντικό για τη ζωή του πλούτο, που του επέτρεπε να αγοράσει και άλλες υπηρεσίες, μέχρι τότε αδιανόητες. Και όταν ο άνθρωπος υπερβαίνει το στάδιο της απλής επιβίωσης, αρχίζει να αποκτά και σκέψη. Και η σκέψη με τον καιρό οδηγεί στην απαίτηση για την απόκτηση δικαιωμάτων, μόρφωσης, πολιτικής εκπροσώπησης. Αιώνες χρειάστηκε ο ιστορικός άνθρωπος για να αποκτήσει λίγο πλούτο που θα του επέτρεψε να οραματιστεί λίγη ποιότητα στην θλιβερή ζωή του.

Η μεσαία τάξη ανδρώθηκε μέσα απο τις δυναμικές του καπιταλισμού. Η ανάπτυξή της οφείλεται στη σταδιακή δημιουργία πλούτου, που με τους αιώνες ξεκίνησε απο το αγροτικό στάδιο, συνεχίστηκε με το μικροεμπόριο στις πόλεις, και ανδρώθηκε με την βιομηχανική επανάσταση. Η τεράστια ανάπτυξη της μεσαίας τάξης, που σήμερα μερικοί θεωρούν ως δεδομένο, ήταν ένα ιστορικό ατύχημα, αποτέλεσμα συγκυριών που μέσα απο τις δυναμικές του καπιταλισμού, επέτρεψε στον μέσο ιστορικό άνθρωπο να αποκτήσει κάποιο πλεόνασμα πλούτου.

Οι δυναμικές του καπιταλισμού έφεραν την ανάπτυξη που βιώνουμε σήμερα. Πίσω απο τη σταδιακή βελτίωση της ποιότητας ζωής των μαζών, την ανάπτυξη των εργατικών νόμων και τη θεσμοθέτηση της παιδείας, δεν υπάρχει κανένα οργανωμένο σχέδιο. Εντελώς τυχαία, απο ιστορικές συμπτώσεις και μόνον, η ζωή άρχισε να γίνεται καλλίτερη. Ο συνδικαλισμός πέτυχε μόνον γιατί υπήρχε πλεόνασμα πλούτου να τον χρηματοδοτήσει.
Οι οργανωμένες επαναστάσεις που στηρίχτηκαν σε ιδεολογία, απέτυχαν γιατί είχαν στόχους ουτοπικούς και δεν άφηναν τίποτε στην τύχη. Μόνον ο καπιταλισμός δημιούργησε τις συνθήκες που επέτρεψαν τη δημιουργία πλούτου. Και αυτό, εντελώς τυχαία.

Η μεθοδολογία της ανάπτυξης

Η ιστορία είναι αδυσώπητη. Μας μιλά καθαρά και χωρίς συναισθηματισμούς για την ανθρώπινη εμπειρία και πορεία στο χρόνο. Ο σύγχρονος άνθρωπος αδυνατεί να δεχθεί το γεγονός πως όλα αυτά που βλέπει σήμερα γύρω του έγιναν εντελώς τυχαία. Προτιμά να πιστεύει πως οι ανθρώπινες ιδεολογίες και επαναστάσεις έφεραν την πρόοδο που βιώνουμε σήμερα.

Η καλή θεώρηση της ιστορίας όμως μας λέει άλλα. Ο καπιταλισμός προυπήρχε όλων των ανθρωπίνων συστημάτων. Δεν είχε ιδεολογία, ούτε πρόγραμμα, ούτε προγνωστικά. Με μόνο γνώμονα το κέρδος και την επιβίωση, προχωρά και αναμορφώνεται. Η δημιουργία πλούτου, και μόνον αυτή, έφερε την ανάπτυξη του σήμερα. Τυχαία, και σταδιακά. Η δημιουργία πλούτου έδωσε στον άνθρωπο τη δυνατότητα να σκεφτεί, να οραματισθεί, να επαναστατήσει, να δημιουργήσει φιλοσοφικά κινήματα και επαναστάσεις. Ολη η ανθρώπινη διανόηση στηρίζεται στο πλεόνασμα του πλούτου της ομάδας που τον δημιούργησε.

Χώρες με επιτυχημένη αγροτική πολιτική, δίνουν νωρίς στους πολίτες τους την ευκαιρία να δημιουργήσουν έναν μικρό πλούτο, και να προχωρήσουν στο επόμενο στάδιο ανάπτυξης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, νωρίς στην ιστορία τους μοίρασαν γή σε όλους, όλοι είχαν κάτι. Μέσα σε λίγες γενιές, ο αγροτικός πληθυσμός των ΗΠΑ είχε συσσωρεύσει μεγαλύτερο πλούτο απ’ οτι η Ευρώπη σε πολλούς αιώνες ιστορίας. Το Μεξικό απέτυχε. Νωρίς κι’ αυτό στη ιστορία του, μοίρασε τη γή του σε πέντε άτομα, αφήνοντας τις μάζες στο έλεος της καταστροφής. Ολοι οι πόλεμοι του Μεξικού έγιναν για κάποια αγροτική μεταρύθμιση. Και όλοι απέτυχαν. Εκατομύρια Μεξικανοί δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να αποχτήσουν ένα κομμάτι γής, μέσα απο το οποίο θα δημιουργούσαν λίγο πλούτο.

Αγροτική οικονομία - σύνθετο εμπόριο - συγχρονος καπιταλισμός.
Αυτή είναι η ιστορική έμπειρία της ανάπτυξης. Η ανάιμακτη μεταβίβαση απο το ένα στάδιο στο άλλο, αποτελεί συνταγή επιτυχίας. Δημιουργία πλούτου σε κάθε στάδιο. Ολες οι χώρες που αναπτυχθηκαν, ακολούθησαν αυτή τη μεθοδολογία. Εστω και αργά. Ο Τρίτος Κόσμος λόγω αποικιοκρατίας, δεν δημιούργησε ακόμα πλούτο στον αγροτικό στάδιο. Η Ελλάδα τα κατάφερε καλά και βρίσκεται σήμερα στο μεταίχμιο του σύγχρονου καπιταλισμού. Το ιδιο και η Κίνα. Παρόλα τα προβλήματά της, η αγροτική της πολιτική ήταν καλή και αποτελεσματική. Παράγουν σήμερα οι κινέζοι πλούτο και στα τρία στάδια της μεθοδολογίας.

Ζούμε σε ένα κόσμο σύνθετο που τρέχει γρήγορα. Εχουμε μόνον ένα σύστημα να αντιμετωπίσουμε - τον Καπιταλισμό. Σκοπός μας πρέπει να είναι ο μετασχηματισμός του, ετσι ωστε οι δυναμικές του να επιτρέπουν τη δημιουργία πλούτου. Και όπου δυνατόν, την αποφυγή των θλιβερών εξάρσεων που μας αφηγείται η ιστορία.

----------------------------------------------------------------------------

(Εγραψα αυτές τις σκέψεις γρήγορα, σαν είδος σημειώσεων. Είχα την τύχη κάποτε να ταξιδεύσω σε χώρες του Τρίτου Κόσμου και στη Κίνα. Η διαφορά μεγάλη. Στο Μεξικό και στην Ινδία, ο μέσος αγρότης λοιμοκτονεί, στην Κίνα παράγει πλούτο. Ο ίδιος καπιταλισμός παντού, αλλά με άλλες δυναμικές.)