Φιλοσοφικά κολλήματα

Η χρηματοοικονομική κρίση στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχει πυροδοτήσει μια τεράστια συζήτηση για το ρόλο και το μέλλον του Καπιταλισμού. Για το άν ο Αμερικανικός Καπιταλισμός καταρρέει, πόσο Καπιταλισμό έχουμε, και ποιούς καλύπτει. Στην ψυχοσύνθεση της στιγμής, έχει προστεθεί και ο όρος «Σοσιαλισμός», μιά μέχρι τώρα απαγορευμένη λέξη στην αμερικανική ήπειρο. Μεγάλο μέρος του αμερικανικού λαού, βλέπει πλέον καθαρά, ένας ειδος προστατευτικού σοσιαλισμού, που καλύπτει τον εταιρικό κόσμο της χώρας (Corporate Socialism), ενώ η υπόλοιπη κοινωνία βρίσκεται και ζεί μέσα σε συνθήκες ελεύθερης αγοράς και ανταγωνισμού. Και έχουν δίκιο.

Τεράστια ενέργεια έχει σπαταληθεί για να δημιουργηθεί στους αμερικανούς μια ιδιαίτερη συναισθηματική σύνδεση με τις ιδέες της ελεύθερης αγοράς. Με επιτυχία, θα έλεγα. Μόνον που ο μέσος αμερικανός, όταν μιλάει για ελεύθερη αγορά, εννοεί τον κόσμο της καθημερινότητάς του. Την καταναλωτική αγορά, που στηρίζεται στις ιδέες της αγοράς και ζήτησης, και την εργασιακή αγορά, που στην Αμερική τουλάχιστον, είναι αξιοσημείωτα αξιοκρατική. Εκεί υπάρχει ελεύθερη αγορά. Ο συναισθηματισμός όμως αυτός, εμποδίζει πολλούς να δούν την απλη πραγματικότητα.

Πως κατα μεγάλο μέρος, η Αμερική, οφείλει την ανάπτυξή της στις κρατικές χρηματοδοτήσεις. Πως καμμία ανεπτυγμένη χώρα στον κόσμο δεν αναπτύχθηκε τυχαία, με επενδυτικές ενέσεις ιδιωτών και Venture Capital. Πως απόλυτος Καπιταλισμός δεν άνθισε ποτέ σε καμμία αναπτυγμένη χώρα. Ολες οι αναπτυγμένες χώρες του κόσμου, ακολούθησαν την ίδια πορεία ανάπτυξης. Αγροτική μεταρρύθμιση (με κυβερνητική βοήθεια), μετάβαση σε κάποιο στάδιο μικροκαπιταλισμού (με κυβερνητικές υποστηριχτικές νομοθεσίες σε θέματα εργασίας, παιδείας, υγείας και φορολογίας), και μετέπειτα μετάβαση σε άλλα καπιταλιστικά στάδια παγκοσμιοποίησης (με μεγαλύτερο ακόμα κυβερνητικό παρεμβατισμό και βοήθεια).

Τα μεγαλύτερα projects στην Αμερική, απο τον τηλεγραφο, μέχρι τους σιδηροδρόμους, και απο τα διαστημικά προγράμματα μέχρι τα οπλικά συστήματα, έχουν τη σφραγίδα της κυβέρνησης. Στο χώρο των επιστημών, η συνολική ιστορία του Computing έρχεται σχεδόν αποκλειστικά απο κυβερνητικές στρατιωτικές χρηματοδοτήσεις. Μεγάλη ήταν επίσης η επίδραση της κυβέρνησης στους χώρους της Φυσικής, Ψυχολογίας, Γεωλογίας, και Αεροναυπηγικής. Η τεχνολογία του στρατού παραμένει «η ιερή αγελάδα» του αμερικανικού συστήματος, και χρηματοδοτείται αδρά απο το Κογκρέσσο. Τα διαστημικά, οπλικά και πυρηνικά συστήματα της Αμερικής έχουν δημιουργηθεί αποκλειστικά με κυβερνητικά κεφάλαια.

Ο κρατικός σχεδιασμός μέρους της αμερικανικής οικονομίας, επεκτείνεται και σε πάρα πολλά πανεπιστήμια. Εκεί δοκιμάζονται νέες τεχνολογίες, ιδέες, και κυοφορείται το περιβάλλον για έρευνα και ανάπτυξη. Πολλές τεχνολογίες, καταλήγουν στην καταναλωτική αγορά. Ειδικά τα μεγάλα γνωστά πανεπιστήμια, είναι αποδέκτες τεράστιας κυβερνητικής βοήθειας. Χιλιάδες projects χρηματοδοτούνται απο την κυβέρνηση. Κανένα αμερικανικό πανεπιστήμιο δεν είναι ιδιωτικό, με την έννοια που αποδίδουν στον όρο οι σύγχρονοι Ελληνες πολίτες.

Οταν το 1979, η αυτοκινητοβιομηχανία της Chrysler ζήτησε χαμηλοτοκο δάνειο αξίας 1.5 δισεκατομμυρίων απο την αμερικανική κυβέρνηση, η ιδέα θεωρήθηκε σκάνδαλο. Οι υπέρμαχοι του φιλελευθερισμού καταδίκασαν την απόφαση σαν αντι-αμερικανική και αντι-καπιταλιστική ιδέα. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει αισθητά. Oι αμερικανικές αυτοκινητοβιομηχανίες, περιμένουν κυβερνητική βοήθεια 50 δισεκατομμυρίων για εκσυγχρονισμό, χωρίς τον οποίον δεν μπορούν πλέον να ανταγωνιστούν διεθνώς (τους άλλους που χρηματοδοτούνται επίσης κρατικα).

Επι προεδρίας Μπους του πρώτου, η αμερικανική κυβέρνηση πληρωσε τη χρεωκοπία 747 τραπεζών που δανειοδοτούσαν ασύστολα. Το πακέτο τότε, ήταν περίπου 160 δισεκατομμύρια δολλάρια. Και μία μόλις εβδομάδα μετά την 11η Σεπτεμβρίου, και ενώ ο αμερικανικός λαός θρηνούσε ακόμα τα θύματά του, οι αεροπορικές εταιρείες της χώρας ζήτησαν και πήραν οικονομική βοηθεια για να μην κλείσουν εντελώς. Και έτσι, ερχομαστε στο σήμερα, οπου οι Τράπεζες της χώρας, μετά απο μια περιοδο τρελής οικονομική κατάρρευσης, ζητούν απο την κυβέρνηση «πακέτο διάσωσης» 700 δις δολλαρίων. Και θα τα πάρουν.

Ολες οι αναπτυγμένες χώρες του κόσμου εχουν μικτές οικονομίες. Με κρατική παρέμβαση τεράστια. Με κυβερντητικά σχέδια ανάπτυξης. Σε καμμία χώρα η ανάπτυξη δεν ξεκίνησε απο τη λαική βάση προς τα πάνω. Η ανάπτυξη ήταν σχεδιασμένη απο την κορυφή, και κατέβηκε μέχρι τον πάτο. Ετσι αναπτύχθηκε η Γερμανία μετά τον πόλεμο. Με κυβερνητικό παρεμβατισμό. Την ίδια μέθοδο ακολούθησε και η Ιαπωνία με σχέδια που ξεκίνησαν απο το πανίσχυρο ΜΙΤI. Την ίδια πορεία (με παραλλαγές), ακολουθεί σήμερα και η Κίνα, με τον κρατικό της καπιταλισμό. Την ίδια πορεία ακολούθησε και η Ελλάδα οταν η κυβέρνηση δημιουργησε τη Χαλυβουργικη και τα Ναυπηγεία. Την ακριβώς ίδια πορεία ακολουθησε και η Αμερική.

Στην ουσία, όλες οι ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου, εφαρμόζουν την πολιτική του κρατικού παρεμβατισμού. Εμπεριέχουν δηλαδή, μια δυνατή δόση σοσιαλισμού. Εχουν δημιουργήσει (αρχικά με τεράστια κρατική παρέμβαση, κατόπιν με ιδιωτική χρηματοδότηση), έναν καπιταλιστικό πυρήνα παραγωγής, ο πλούτος του οποίου χρηματοδοτεί τα διάφορα κοινωνικά συστήματα. Το ζητούμενο είναι (και εκεί έγκειται και η διαφορά των συστημάτων), στο που διανέμεται ο πλούτος που παράγεται. Με αυτό το κριτήριο, η Σουηδία, για παράδειγμα είναι πιο σοσιαλιστική απο την Αμερική. Μοιράζει μεγαλύτερο πλούτο στο κέντρο του κοινωνικού ιστού της. Η Αμερική πολυ λιγότερο (γι αυτό και έχει πρόβλημα).

Η εμμονή των αμερικανών με την ελεύθερη αγορά, είναι η ίδια με την φιλοσοφική εμμονή πολλών ελλήνων να οικοδομήσουν μια σοσιαλιστική κοινωνία παροχών, χωρίς να παράγουν τίποτα. Χωρίς την απαιτούμενη καπιταλιστική βάση που θα παράγει πλούτο. Είναι δύο φιλοσοφικά «κολλήματα», που έχουν κουράσει την ανθρωπότητα. Κατέληξαν σε πολέμους, σε επαναστάσεις, σε κινήματα. Εδωσαν, και τα δύο, μια ουτοπιστική εικόνα του κόσμου. Απο τη μιά, ο όποιος Milton Freedman με τις φιλελεύθερες κορώνες του. Απο την άλλη ο όποιος Κarl Marx με την εμμονή του να αλλάξει τη φύση του ανθρώπου.

Οι καλύτερες κοινωνίες του κόσμου, οι πιό ισορροπημένες, είναι οι δυτικοευρωπαικές. Δεν είναι τέλειες κοινωνίες, αλλά έχουν καταννοήσει την ισορροπία μεταξύ καπιταλιστικής παραγωγής και κοινωνικού συστήματος. Η Ελλάδα ακόμα. Και η Αμερική, ξυπνάει τώρα απο το λήθαργο της δικιάς της οπτασίας, για να διαπιστώσει το αυτονόητο. Πως όλα οφείλουν να είναι ελεγχόμενα. Πως η κυβέρνηση, είτε το θέλουμε είτε όχι, έχει θέση στη ζωή μας. Πως καμμία οικονομία δεν «αυτορυθμίζεται». Πώς ιδιωτικές εταιρείες δεν μπορούν εκ φύσεως να ασκούν κοινωνική πολιτική. Και πως η επιτυχία του Καπιταλισμού, έγκειται ακριβώς στην ισορροπία του με την ιδιωτική οικονομία. Ο Καπιταλισμός, δηλαδή, είναι (θεωρητικά), το πρώτο, και αναγκαίο βήμα ενός καλού Σοσιαλισμού.

H σκέψη της ελίτ

To γνωστό διανοητή Noam Chomsky , τον έχω συναντήσει κάμποσες φορές. Για μια περίοδο περίπου τριών χρόνων, δουλεύαμε σε δύο κολλητά κτίρια στην πλατεία Kendall του Cambridge, και τον έβλεπα να πηγαινοέρχεται στη δουλειά του. Επαιρνε τη κόκκινη γραμμή απο το σπίτι του, βόρεια της πόλης, και περπατούσε τη μικρή απόσταση απο το σταθμό στο γραφείο του. Αλλοτε τον έβλεπα με διάφορες παρέες, σε υπαίθρια καφενεδάκια κοντά στο MIT.

Mια φορά, πήγα και χώθηκα στη μεγάλη του φοιτητική παρέα. Ο ασπρομάλλης καθηγητής, με τη μυτερή μύτη, μοιάζει πιά γέρος. Ηρεμος στη συμπεριφορά του, ευγενικός με τη ομήγυρη, συγκεντρωμένος στη σκέψη του, εύθυμος και εύστροφος, συζητάει πάντα επι ίσοις. Δεν διέκρινα στη συμπεριφορά του ούτε υπεροψία, ούτε έπαρση. Τόλμησα και εγώ να του κάνω μιά ερώτηση.

«Εσείς κύριε καθηγητά, έχετε πρόσβαση σε τόσες πληροφορίες. Ανθρωποι επιλέγουν εσάς να στείλουν πληροφορίες και έγγραφα, να σας δώσουν κάποια εμπιστευτική πληροφορία. Είστε λοιπόν σε προνομιακή θέση. Για μας, που δεν ανήκουμε σ αυτή κατηγορία, υπάρχει τρόπος να μένουμε ενημερωμένοι, σε θέματα πολιτικής και στρατηγικής; Είναι δυνατόν ένας απλός άνθρωπος να γνωρίζει όσα συμβαίνουν γύρω του;»

Παραφράζω εκ μνήμης, την απάντησή του.

«Μέχρι ενα σημείο, έχετε δίκιο. Τόσο εγώ όσο και οι συνεργάτες μου είμαστε γνωστοί, και αποτελούμε σημείο έλξης. Και αντίθετα απο ο,τι νομίζουν πολλοί, το επίσημο σύστημα ποτέ δεν μας ενόχλησε, δεν μας παρακολούθησε, δεν μας εκβίασε. Απλά μας αγνοεί. Ούτε κάν φορολογικό έλεγχο δεν μου έχουν έχουν κάνει ποτέ (tax audit). Αλλά για να σας απαντήσω στην ερώτησή σας, θα έλεγα πως ειδικά στη σημερινή εποχή, είστε και εσείς προνομιούχος.

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν πως οι περισσότερες στρατηγικές αυτού του κόσμου, δημιουργούνται σε συζητήσεις που γίνονται πίσω απο κλειστές πόρτες. Πως η σκέψη της ελίτ είναι πάντα κρυφή και μυστηριώδης. Μέχρι ένα σημείο, αυτό είναι βέβαια αλήθεια. Αλλά ιστορικά, ξέρουμε πως η ελίτ πάντα κατέγραφε τα σχέδιά της, τις σκέψεις της. Εχουμε και ιστορικά ευρήματα με σημειώσεις κλειστών κύκλων, που μας δίνουν καλή ιδέα για το τί σκεφτόταν, και σχεδίαζε. Στην σημερινή εποχή, τα πράγματα έχουν αλλάξει προς το καλύτερο. Ας πάρουμε για παράδειγμα τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Είναι μια ανοιχτή κοινωνία, στην οποία πολλοί οργανισμοί, για περισσότερη αποτελεσματικότητα, έχουν υιοθετήσει μια εταιρική κουλτούρα (corporate culture), στρατιωτική πολλές φορές σε δομή, και με μεγάλη δόση νομικισμού. Τα πάντα καταγράφονται. Απο τις συνεδριάσεις των μελών της (minutes), μέχρι και τη στρατηγική τους. Είναι ντοκουμέντα που διανέμονται στα μέλη μιας ομάδας για μελέτη, ή ανακοινώνονται και δημοσιοποιούνται στον Τύπο για να μετρηθεί η κοινωνική αντίδραση. Γιατί στις ελεύθερες κοινωνίες, η ελίτ, έχει αποφασίσει πως δεν μπορεί να αγνοήσει το στοιχείο της κοινωνικής αντίδρασης. Αρθρογραφεί λοιπόν ανοιχτά, καταγράφει τις σκέψεις της λεπτομερώς, και τις δημοσιοποιεί σε διάφορα μέσα.

Αν θέλετε λοιπόν να μάθετε την αλήθεια για τον κόσμο γύρω σας, παρακολουθείτε πως σκέφτεται η ελίτ. Δεν χρειάζεται να πάτε μακριά. Οι ΗΠΑ για παράδειγμα, είναι η χώρα με την μεγαλύτερη εσωτερική καταγραφή (internal documentation), η σκέψη της ελίτ είναι ανοιχτή, στο ίντερνετ, σε βιβλία, σε ειδικά περιοδικά, σε πρακτικά εταιρειών. Εκεί θα πάτε για ενημέρωση. Σας διαβεβαιώ πως το υλικό είναι τεράστιο. Απο το σημείο εκείνο και περα, απαιτείται ιστορική αντίληψη και φυσικά χρόνος για να συνθέσει και να ερμηνεύσει κανείς αυτές τις πληροφορίες.»

Νομίζω πως ο καθηγητής έχει δίκιο. Ακολούθησα πολλές φορές τη προτροπή του, μέ έξοχα αποτελέσματα. Ψάχνω τη σκέψη της ελίτ. Σε περιοδικά που απευθύνονται σε μάνατζμεντ και κέντρα αποφάσεων, σε ιστοσελίδες που δημοσιοποιούν έγγραφα. Δεν τρέχω σε σκοτεινές βιβλιοθήκες, ούτε ανησυχώ ιδιαίτερα για το τί συζητήθηκε στο λέσχη Bilderberg (που λένε πως δεν δημοσιοποιεί τα πρακτικά της). Ο,τι συζητείται εκεί κλειστά, συζητείται και αλλού ανοιχτά. Και διαπίστωσα, πως οι πληροφορίες είναι πολλές, και εύκολες σε πρόσβαση. Βρίσκομαι έτσι να είμαι συνδομητής του περιοδικού Foreign Affairs, που περιέχει ελιτίστικες αρθρογραφίες, διαβάζεται απο κέντρα αποφάσεων, και επηρεάζει πολλούς. Πολλά απο τα άρθρα που περιέχει, καταλήγουν σε συγκεκριμένες στρατηγικές, πολιτικές, και σχέδια δράσης. Είναι η σκέψη της ελίτ. Ακολουθούν βιβλία γνωστών αναλυτών που έχουν πρόσβαση σε κυβερνήσεις και ομάδες σκέψης (think tanks).

Να κλείσω τον συλλογισμό μου, με ένα παράδειγμα. Για την παρούσα πολιτική των ΗΠΑ, τη γενική της θέση στον κόσμο, την παγκόσμια εκτίμησή της για τα προβλήματα του κόσμου, και τη στρατηγική και θεωρητική της για τον κόσμο, αρκεί μια επίσκεψη στην ιστοσελίδα του The Project for the American Century. Υπάρχουν εκεί documents που ο καθένας μπορεί να τα διαβάσει.. Ειναι η σκέψη που επηρέασε τον αμερικανό πρόεδρο τα τελευταία χρόνια, το ιδεολογικό περιτύλιγμα των ενεργειών του. Οι πληροφορίες που αναφέρονται εκεί, μπορεί κατόπιν να συνθεθούν ιδεολογικά με άλλα στοιχεία (ιστορικά, κοινωνιολογικά, επιστημονικά, στρατιωτικά), και να δώσουν, έστω και εκ των υστέρων, ερμηνείες για συγκεκριμένες πολιτικές και σχέδια δράσης που επηρεάζουν την καθημερινότητά μας. Είναι η σκέψη της ελίτ σε λαική έκθεση, η ωμή αλήθεια σε κοινή θέα. Που μας απαλλάσσει, απο ένα σημείο και πέρα, και απο την ανάγκη της συνομωσιολογίας και του λαικισμού.

Speculation

Ενα πράγμα που διαφοροποιεί την Αμερική απο τον υπόλοιπο κόσμο, είναι η νοοτροπία του Speculation. Η Aμερική έχει σ αυτό ιστορική παράδοση. Είναι η τάση για μεγάλα ρίσκα, που μπορεί να οδηγήσουν σε τεράστια κέρδη. H ρήση “The greater the risk, the greater the reward”, είναι μια φιλοσοφική θέση, που βρήκε άμεση απήχηση στους Αμερικανούς. Εμπεδώθηκε έτσι με τον καιρό στον αγγλοσαξωνικό τους χαρακτήρα και τη συμπεριφορά τους, μαζί με τα τρία άλλα στοιχεία του Αγγλοσαξωνισμού. Τη σκληρή δουλειά, την υποταγή στους νόμους, και τον (θρησκευτικό) συντηρητισμό.

Βοήθησε σ’ αυτό και η νομοθεσία. Ηδη στις αρχές του αιώνα, στο Χρηματιστήριο του Σικάγου, έγινε η εισαγωγή των αγροτικών Futures (μετοχές αγροτικών προιόντων). Speculators προπλήρωναν τους αγροτες και αγόραζαν όλη την αγροτική παραγωγή τους. Οι αγρότες κέρδιζαν γιατί ακομα και αν ή σοδειά τους δεν πήγαινε καλά, αυτοί είχαν ήδη πληρωθεί. Οι speculators έπαιρναν το ρίσκο πάνω τους. Αν η σοδειά πήγαινε καλά, οι speculators την πωλούσαν ιδιωτικά σε υψηλότερες τιμές. Αλλιώς, έχαναν τα πάντα.

Το Speculation παίρνει πολλές μορφές. Υπάρχουν άνθρωποι που αγοράζουν όλα τα εισιτήρια ενός δρομολογίου μιας αερογραμμής. Αν το αεροπλάνο γεμίσει, πουλούν τα εισιτήρια ακριβότερα πίσω στην αεροπορική εταιρεία. Αν το αεροπλάνο δεν γεμίσει, χάνουν. Ενα αλλο παράδειγμα, είναι το να αγοράζεις όλα τα σπίτια μιάς περιοχής, ελπίζοντας να τα μεταπουλήσεις με μεγαλύτερο κέρδος. Την εποχή της μεγάλης φούσκας στην Πληροφορική, άνθρωποι ίδρυαν εταιρείες χωρίς προιόντα, αμολούσαν διαφημιστές και speculators για να ανεβάσουν την εικόνα της εταιρείας, κατόπιν την έβγαζαν στο Χρηματιστήριο με υψηλής αξίας μετοχές, και στη συνέχεια τη βούλιαζαν με σκοπό να την αγοράσουν πίσω μεσοτιμής.

Σε μεγάλου ρίσκου speculation, αποδίδονται πολλές δυναμικές που οδήγησαν στη σημερική φούσκα του Χρηματιστηρίου. Tα τελευταία χρόνια, πολλοί νομικοί και ηθικοί φραγμοί ξελασκάρισαν επικίνδυνα. Το speculation βρήκε έτσι την ευκαιρία να μπεί και στον επενδυτικό κόσμο, με τη μορφή στρατηγικών παγκοσμίου εμβέλειας, και υψηλού ρίσκου. Σε μια πρόσφατη συνέντευξή του, ακόμα και ο Warren Buffett παραδέχτηκε πως δεν καταννοεί απόλυτα όλες τις δυναμικές της χρηματιστηριακής κατάρρευσης. Το σύστημα είναι φορτωμένο με speculation, δήλωσε, και το κουβάρι έχει μπερδευτεί επικίνδυνα.

Φίλοι μπλόγγερς δείτε αυτό το βίντεο. Εξηγεί την πρακτική του short-selling. Είναι ενα χρηματιστηριακό σενάριο στο οποίο ένας αγοραστής «δανείζεται» αντί κάποιου πρίμ, τις μετοχές κάποιου. Δεν τις αγοράζει, τις δανείζεται. Τις πουλάει κατόπιν σε κάποιον άλλον, άς πούμε για 10 δολλάρια. Καί τί ελπίζει; Να ανεβούν οι μετοχές; Οχι βέβαια, ακριβώς το αντίθετο. Να πέσουν! Γιατί σκοπεύει να τις αγοράσει πίσω μεσοτιμής. Οσο οι μετοχές πέφτουν τόσο μεγαλύτερο το κέρδος. Θα τις αγοράσει πίσω, ας πούμε για 5 δολλάρια, και θα τις «επιστρέψει» στον κάτοχό τους. Ο αρχικός κάτοχος κέρδισε με το δανεισμό. Εβγαλε ένα πρίμ, και έχει ακόμα τις μετοχές. Ο σπεκουλαδόρος πήρε ρίσκο με τον δανεισμό, και κέρδισε. Ο τρίτος επενδυτής χάνει.

Και πως μπορείς να «ρίξεις» τις μετοχές; Διαδίδοντας κακά νέα για τις εταιρείες που εκπροσωπούν οι μετοχές, κινδυνολογώντας. Συμφέρον του speculator είναι να πέσει η μετοχή όσο το δυνατον περισσότερο. Η κατάρρευση της εταιρείας, δηλαδή, μεταφράζεται σε κέρδος. Και όταν υπάρχουν εκατομμύρια μετοχές και όλοι τις σπρώχνουν στο ρίξιμο, υπάρχει και ο κίνδυνος να τουμπάρει και το ίδιο το Χρηματιστήριο. Η πρακτική αυτή, έχει γιγαντωθεί τα τελευταία χρόνια, καθώς εκαταμμύρια μετοχές διακινούνται μ’ αυτό τον τρόπο. Είναι ο κόσμος του speculator.

Οποια κι αν είναιι η έκβαση της κρίσης, το speculation θα παραμείνει μέρος της Αμερικανικής νοοτροπίας και ψυχοσύνθεσης. Είναι σίγουρα συμπεριφορά καζινίστικη, αλλά εχει τα καλά και τα κακά της. Στα καλά είναι πως το ρίσκο το παίρνουν οι speculator και οι άλλοι κερδίζουν. Δεν ανησυχουν ας πούμε οι αγρότες για την παραγωγή τους, ή οι αερογραμμές για το άν θα γεμίσουν τα αεροπλάνα. Παράγεται πλούτος γρήγορος, καζινίστικος που ανακυκλώνεται στην οικονομία. Στα κακά, είναι το γεγονός πως μπορεί να οδηγήσει σε δυναμικές κατάρρευσης. Οπως σήμερα.

Πάμε Botswana;

Καθόλου δεν πλήττουμε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ζωή συνεχίζεται με σφρυγιλότητα, χαρά και εργασία. Στην έναρξη του σχολείου των παιδιών, συνάντησα τρία ζευγάρια που έχασαν το σπίτι τους. Στην περιοχή που μένω, τους τελευταίους 4 μήνες, οι Τράπεζες κατέσχεσαν 1.400 σπίτια, και η ανεργία ανέβηκε απειλητικά στο 7%. Πριν φύγω για διακοπές, εν ώρα εργασίας, μία Τράπεζα φοιτητικών δανείων (οπου έβαζα ενα σύστημα), η First Marblehead χρεωκόπησε στις 10 το πρωί, και μέχρι τις 3 το μεσημέρι, είχε κάνει μείωση προσωπικού κατα 70% Την επόμενη, όταν επέστρεψα στη δουλειά, η ηλεκτρονική μου κάρτα εργασίας είχε απενεργοποιηθεί. Εφυγα με τις χρεωκοπίες των Fannie May και Freddie Mac. Γύρισα με την κατάρρευση των Lehman Brothers και της Merill Lynch .

Τις μέχρι τώρα οικονομίες μου, τις διαχειρίζεται η UBS. Τηλεφώνησα και ένα φίλο μου, χρηματιστή. Να μην ανησυχείς, μου λέει, εμείς κρατάμε. Αλλά μην κουνιέσαι. Μείνε ακίνητος, πιές έξτρα καφέδες. Περνάμε συμπληγάδες πέτρες. Και έτσι δεν κουνιέμαι. Ειμαστε σε άμυνα αράπη μου, που λέει και ο Πανούσης. Ολοι ακίνητοι.

Διάβασα και δύο ωραία βιβλία των κυρίων Zbigniew Brzezinski και Robert Reich. O πρώτος είναι γεωπολιτίστας, δυνατό μυαλό, τον θαυμάζω και τον εμπιστεύομαι. Αναλύει στο βιβλίο του την προεδρία του George W., και του δίνει πάτο σε όλα. Καταστροφική προεδρία για τη χώρα, λέει ο Zbig, θα περάσουν χρόνια για να ανακάμψουμε στη διεθνή κλίμακα. Ο άλλος, ο «κοντός», περιγράφει τον τουρμποκαπιταλισμό που βιώνουμε απο το 90 και μετά. Στο σύστημα αυτό, αναφέρει, όλος ο πλούτος πάει στις εταιρείες. Η δημοκρατία πλέον κουτσαίνει αισθητά. Εξοχα.

Δεν μπορώ πλέον να κρύψω τον ενθουσιασμό μου. Απο το 2000 και μετά, βιώνουμε τον απόλυτο εκπασοκισμό των Ηνωμένων Πολιτειών. Απο τη μία ο GW και ο Τσέινι με τους κολλητούς και τα συμβόλαια πάσης φύσεως στο Ιράκ. Απο την άλλη, η οικονομική φούσκα. Το μόνο πράγμα που συμφωνώ με τον ΜακΚέιν είναι με τη δήλωση που έκανε πως η Wall Street μανατζάρει το χρηματιστήριο όπως το καζίνο. Στο τηλέφωνο, καθημερινά, με τηλεφωνούν απίθανοι τυπάδες. Αλλος να να μου αγοράσει το σπίτι μεσοτιμής, άλλος τα έπιπλα. Βγήκαν οι σαρκοβόροι γύπες παγανιά. Θα βρήκαν φαίνεται κάποια λίστα με χρεωκοπημένους, και θάναι και το όνομά μου μέσα (ατυχώς). Και το αυτόματο τηλεφώνημα της κυβέρνησης. Με θυμήθηκε. Αν έχω χρέος, λέει, να πάω στην τάδε ειδική τράπεζα για αναδιάταξη του δανείου.

Ο οδοντίατρός μου είναι νοτιοαφρικανός, λευκός. «Μετακομίζω Μποτσουάνα», με πληροφορεί. «Αγόρασα φάρμα». Δεν ειμαστε καλά, απαντώ. Είσαι καλά, είναι καλά στην Μποτσουάνα; Τέλεια, μου απαντάει, ωραία φύση, άγρια θηρία, καθαρά σπίτια, το μέρος το ξέρουν λίγοι. Και δεν έχεις κανέναν πάνω απ’ το κεφάλι σου. Ούτε υπηρεσίες, ούτε νόμους, ούτε κομπιούτερς. Πήγαν εκεί πολλοί νοτιοαφρικανοί απο τότε που βγήκε ο Μαντέλα. Αφρικανική Ελβετία, φίλε μου.

Γράφω το πόστ καθώς σερφάρω πληροφορίες για Μποτσουάνα. Συγχρόνως πληροφορούμαι παραίτηση Βουλγαράκη, με 4 εκατομμύρια ευρώ οικονομίες και επενδύσεις, και 50 ακίνητα. Εξοχα.

Φίλοι δυσαρεστημένοι, κάτι τρέχει. Πάμε Μποτσουάνα;

Εδώ παπάς, εκεί παπάς...

Ο κυρ Κώστας είναι νεοκόρος σε κάποια ντόπια εκκλησία. Υπέρμετρα θρήσκος απο παιδί, ανήκει στην κατηγορία των «καλοθελητών», των ανθρώπων που προσφέρουν πιστά τις υπηρεσίες τους στην εκκλησία. Φροντίζει το ναό, κάνει ό,τι θελήματα του ζητούν, δουλεύοντας σκληρά και αγόγγυστα. Είναι ο άνθρωπος της εκκλησίας στην επαρχία, απόλυτα αφοσιωμένος στην Ορθοδοξία και την ιεραρχία της.

Τον συνάντησα και πάλι, ένα πρωινό, έξω απο την εκκλησία που συχνάζει. Ηταν ευγενικός και διαχυτικός μαζί μου. Με ρώτησε για τα παιδιά, μου ευχήθηκε καλη υγεία και πρόοδο. Προσπάθησα να ανοίξω μια συζήτηση μαζί του. Αρκούσε ένα «πως πάνε τα πράγματα», για να ξεκινήσει μία στεντόρια ανάλυση περί διαφθοράς ψυχών, ηθικού ξεπεσμού της νεολαίας, αφελληνισμού της ελληνικής κοινωνίας. Ανέφερε και τους γνωστούς εχθρούς. Σκοπιανούς, μετανάστες, ομοφυλόφιλους, αντίχριστους, δυτικούς. Με κατατόπησε.

Για την φετινή περίοδο, ο κυρ Κώστας έχει αναλάβει και ένα special project. Κάπου χτίζεται μια εκκλησούλα, και χρειάζεται βοήθεια. Εθελοντές. Δουλειά του λοιπόν, είναι να βρεί εργολάβους που θα βάλουν τσάμπα τα τσιμέντα, δωρητές για τη νέα καμπάνα, εθελοντική εργασία για τα μερεμέτια. Μέχρι στιγμής, όλα καλά, με πληροφορεί. Βρήκε ελαιοχρωματιστές, ηλεκτρολόγους, πλακατζίδες, μαραγκούς, που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους δωρεάν, για τη σωτηρία των ψυχών. Πολλοί πιστοί προσφέρουν τον όβολό τους στο θεάρεστο έργο της δημιουργίας του νέου ναού.

Φίλοι και γνωστοί της γειτονιάς, λένε πως εκτός απο τις καθημερινές του εκκλησιαστικές υπηρεσίες, ο κυρ Κώστας είναι επιφορτισμένος και μέ ένα ακόμα κοινωνικό έργο. Να παρακολουθεί διακριτικά, τους κατοίκους της ενορίας, να μαθαίνει τί περιουσιακά έχουν, ποιοί είναι οι κληρονόμοι. Πρώτα εκείνους που δεν έχουν παιδιά, άμεση οικογένεια ή άλλους διεκδικητές περιουσιακών στοιχείων. Αυτούς, να τους αναφέρει στην ιεραρχία, η οποία έχει σαν στρατηγικό της στόχο την αφαίμαξη της περιουσίας τους. Η μάλλον τη «δωρεά» τους. Είναι οι διαθήκες «έκπληξη», κάτι πολύ κοινό στην επαρχία. Οταν ο γέρος ή η γριά πεθαίνει, ο περίγυρος μαθαίνει πως τα χωράφια, τα σπίτια και τα λεφτά, πήγαν με νόμιμες υπογραφές στην εκκλησία.

Το δίκτυο αφαίμαξης περιουσιών, εθελοντικής εργασίας, δωρεών και διαθηκών, έχει λαική βάση, είναι αόρατο, αποτελεσματικό, και δεν εκθέτει κανέναν νομικά. Είναι νόμιμο, συνεπώς και ηθικόν. Ο τεράστιος στρατός των «καλοθελητών», είναι απόλυτα οργανωμένος. Ο κυρ Κώστας παρέχει τις πληροφορίες. Είναι το Marketing της υπόθεσης. Οι πληροφορίες, διοχετεύονται σε κάποιο άλλο επίπεδο, όπου άλλοι αναλαμβάνουν τα δύσκολα. Ανθρωποι που επισκέπτονται τους μελλοθάνατους, για να τους πείσουν να συνεισφέρουν μετα θάνατον. Είναι το επίπεδο των Sales. Οι επιτυχίες, στεριώνουν και στα χαρτιά, με τις εθελοντικές υπηρεσίες στρατευμένων δικηγόρων και συμβολαιογράφων, που απλά «αγαπούν» την εκκλησία.

Αναπόφευκτος ο συνειρμός. Στην επικαιρότητα, η Μονή Βατοπεδίου. Μου έφερε στο μυαλό μου τον κυρ Κώστα. Που αφού με αγκάλιασε στοργικά, άναψε και μια λαμπάδα για την οικογένειά μου, μάζεψε κατόπιν τα λεφτά απο το παγκάρι, σε μια πλαστική σακούλα, τα έχωσε στο φθαρμένο παντελόνι του, και αφού καβάλησε το παλιό του ποδήλατο, κλείδωσε την εκκλησία, και έφυγε για το μεσημεριανό του φαγητό. Τα έξοδα διαβίωσης των «καλοθελητών», ήταν και για σήμερα πληρωμένα.

Ομορφη και παράξενη πατρίδα

Το ταξίδι του μετανάστη στη πατρίδα είναι συνήθως μια πολύ επώδυνη υπόθεση. Δεν συνοδεύεται απο την ψυχολογία του ταξιδιώτη που επιζητεί να δεί και να βιώσει κάτι το καινούργιο, ούτε την ξεγνοισιά του ανθρώπου που πάει κάπου διακοπές με σκοπό τη διασκέδαση. Είναι ένα ταξίδι «αναπλήρωσης αναγκών», ταξίδι που σκοπό του έχει να διορθώσει όσα έχουν χαθεί απο την απουσία, τη μή συμμετοχή. Είναι δηλαδή, εκ φύσεως, ένα θλιβερό ταξίδι.

Τις πρώτες μέρες στη πατρίδα έψαξα πρώτα τους αγαπημένους φίλους και συγγενείς. Αυτούς που πραγματικά συμπαθώ, αγαπώ και νοιάζομαι. Και καθότι ο χρόνος είναι ο απόλυτος εχθρός, τα προσχήματα περισσεύουν. Στη λίστα μπαίνουν αυτοί που αξίζουν. Οι άλλοι έξω. Υπάρχουν έτσι συγγενείς που δεν μπήκαν ποτέ στη λίστα, και πιθανώς να αισθάνονται παραμελημένοι. Δεν θα τους κατηγορούσα αν τους έχω δημιουργήσει κάποια αντιπάθεια. Να με συγχωρούν.

Η πρώτη πληροφόρηση, είναι επίσης θλιβερή. Πρόκειται για τα νέα αυτών που πέθαναν, με πλήρη περιγραφή του θανάτου τους, και της κατάστασης των ανθρώπων γύρω τους. Η εφετινή συγκομιδή ήταν ιδιαίτερα κακή. Τρείς αγαπημένοι μου άνθρωποι δεν υπάρχουν πιά. Η μητέρα με πληροφόρησε για του θανάτους, και όσα έπρεπε να ξέρω. Ακολούθησαν κάποιες κοινωνικές επισκέψεις για συμπαράσταση.

Ακολουθούν τα νέα για γάμους, γεννητούρια, βαφτίσια, νέες δουλειές. Το πληροφοριακό κουτσομπολιό παίρνει χρόνο, και έχει πολλές εκπλήξεις. Ετσι έμαθα πως ενα αγαπημένο μου πρόσωπο άνοιξε γκαλερί στο Κολωνάκι, ενας ζιγκολό εξάδελφος έφυγε για το εξωτερικό προκειμένου να «αναλάβει κάποιες επιχειρήσεις», και πως κάποιοι άλλοι διέπρεψαν στη λοβιτούρα. Απο κάποιον νεόπλουτο γνωστό (εφοριακό), έλαβα και την πρόσκληση να πάμε στην Κεφαλλονιά «για καφέ», με το καινούργιο «καμπινάτο» σκάφος. Μάλλον θα είχε πάρει αύξηση στο μισθό του.

Ο κυρ Γιώργος ο τσαγκάρης, ένας φτωχός γείτονας, παλιός κομμουνιστής του αγώνα και του κατατρεγμού, έκλαψε καθώς μ’ αγκάλιασε. Εβγαλε και έδωσε στα παιδιά μου απο 5 ευρώ. Δεν ήθελα να τα πάρω, αλλά επέμενε. Ενοιωσα πως το δάκρυ του ήταν αληθινό. Μου ευχήθηκε να παιρνάω καλά εκεί στην ξενητειά, νά έχω υγεία με τα παιδιά μου. Τον ευχαριστώ ολόκαρδα.

Το δέκατο συγγραφικό του πόνημα είχε ήδη ολοκληρώσει ένας πνευματώδης φίλος φιλόλογος που γνωρίζω χρόνια. Με κάλεσε, όπως πάντα, για καφέ στο καταφύγιό του, ένα διαμέρισμα πνιγμένο στα βιβλία. Εμεινα κατάπληκτος απο το εύρος της πνευματικής του ευπρέπειας και της ιστορικής και εγκυκλοπαιδικής του κατάρτισης. Χρήματα δεν υπάρχουν για εκδόσεις, με πληροφόρησε, τα βιβλία θα μείνουν παρακαταθήκη στα παιδιά του, που μάλλον είναι αδιάφορα προς τις ενασχολήσεις του πατέρα. Τον θαυμάζω. Είναι ο τέλειος δάσκαλος, κάποιος που πράγματι αγαπά τη δουλειά του.

Η φίλη Αλέκα έχει το καλύτερο βιβλιοπωλείο της πόλης. Σε κάθε μου επίσκεψη, μου φτιάχνει μια λίστα με βιβλία, που τα παίρνω μαζί μου. Καλύπτω έτσι και το κενό των ελληνικών εκδόσεων. «Διαβάζεις ακόμα Γιανναρά;». Ναι, Αλέκα μου, ουδείς τέλειος.

Στο μικρό Μεσολόγγι, όπου η οικογένειά μου διατηρεί ενα εξοχικό σπίτι, οι φίλοι με υποδέχτηκαν όπως πάντα. Εγκάρδια, και χαρούμενα. Ακολούθησαν απίθανες ουζοποσίες με ψητά χταπόδια, χέλια, ψάρια, βαρκάδες, μουσικές και νυχτερινές παρέες. Κάποιος ψαράς, σαν έμαθε πως ήρθα, μου έφερε ένα κιλό παλιό καλό αυγοτάραχο. Ηταν η διασκέδαση που χάρηκα περισσότερο απο οτιδήποτε άλλο, αγνή, φιλική, αληθινή. Ποτέ μου δεν αισθάνθηκα κάτι παρόμοιο στην Αμερική.

Απομονώθηκα αρκετά στο καλοκαιρινό σπίτι της οικογένειας. Είναι ένα μέρος που αγαπώ με πάθος. Αγναντεύω απο κεί το Ιόνιο πέλαγος, Κεφαλλονιά και Ζάκυνθο. Εχει εναν άνεμο υπέροχο, μυρίζει έντονα αρμύρα, και έχει το καλύτερο ηλιοβασίλεμα που είδα ποτέ μου. Ξυπνούσα στις έξι το πρωί για να μυρίσω τη θάλασσα, να δώ τις ψαρόβαρκες, και να ονειροπολήσω.

Και ενώ πολλοί ντόπιοι παραπονούνται για έλλειψη εργασίας και κακή ποιότητα ζωής, γνώρισα και ενα ζευγάρι άγγλων που συνειδητά έχει εγκατασταθεί στην Ελλάδα, μετέτρεψε μια αγροτική αποθήκη σε κατοικία, και οργάνωσε τη ζωή του πάνω σε απλές βάσεις. Πολίτες του πολυπληθούς κοσμοπολιτικού Λονδίνου, είδαν και βρήκαν στην Ελλάδα κάτι που αξίζει και μετράει – τη δυνατότητα να ζήσουν ιδιωτικά, μια καλή ποιότητα ζωής. Πήρα απ’ αυτούς τον όρο «αυτονόμηση», που χρησιμοποιούσαν συχνά στη συζήτησή τους. Μου μίλησαν για τα εγκατελειμένα χωριά της ελληνικής υπαίθρου, τα έρημα σπίτια των ελληνικών χωριών, την τρομερά εύφορη γή που βρήκαν να κάνουν κήπο τους, το πώς οργάνωσαν ενέργεια, φαγητό και εισόδημα στη δύσκολη για μάς χώρα, ώστε να δουλεύουν απλά και να ζούν ακόμα απλότερα Ηταν οι πιό ευτυχισμένοι άνθρωποι που συνάντησα κατα τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού. Και ήταν ξένοι.

Tα χαμόσπιτα της γειτονιάς έχουν πλέον αραιώσει αισθητά. Θυσιασμένα στο βωμό της αντιπαροχής που προικίζει τα παιδιά και δίνει λεφτά στους δικαιούχους, η γειτονιά έχει γίνει πλέον αγνώριστη. Το ρέμα των παιδικών χρόνων μπαζώθηκε κι’ αυτό («τα γύφτικα»), και η πλατεία που το διακοσμεί ονομάστηκε Πλατεία Εθνικής Αντίστασης, Πρόοδος λοιπόν. Τα χωράφια με τα φυντάνια, γόνος ζωής της αγροτιάς, και παιδική ανάμνηση ακριβή, η αλάνα μας, γέμισαν κι’ αυτά με μπαράκια underground για φρικιά της επαρχίας.

Και η γενέτειρα. Χτισμένη στο κέντρο της αγροτικής κατα τα άλλα Αιτωλοακαρνανίας, έχει πλέον απορροφήσει τουλάχιστον τον μισό πληθυσμό του νομού. Είναι η απόλυτη μικρογραφία της Αθήνας, ένα είδος Καλλιθέας της επαρχίας. Οι πολυκατοικίες στριμωχτές, και το μποτιλιάρισμα αυτοκινήτων απόλυτο. Χιλιάδες όμορφα μαγαζάκια παντού, δέκα πεζόδρομοι με καταπληκτικής χλίδας καφετέριες, εστιατόρια για όλα τα γούστα. Χώρια τα αθηναικά μεγαλοκαταστήματα. Η πόλη έχει επίσης αποκτήσει και το δικό της China Town, με Ασιάτες μετανάστες που απ’ ο,τι φαίνεται κάνουν πολύ καλό εμπόριο. Κάποια ντόπια θεωρία συνομοσίας, λέει πως η Κινεζική Πρεσβεία τους πληρώνει τα ενοίκια για να κατακλύσουν την αγορά.

Οδήγησα με πολύ προσοχή και ακόμα μεγαλύτερο φόβο το δρόμο που ενώνει την πόλη μου με την Πάτρα. Είναι κατα τη γνώμη ο πιο επικίνδυνος δρόμος της χώρας. Δεκάδες νεκροί συσσωρεύοναι εκεί κάθε χρόνο. Αντίκρυσα με φρίκη το κουφάρι μιας Μερσεντές που συγκρουστηκε στη γλιστερή άσφαλτο με κάποιο άλλο αυτοκίνητο. Το στομάχι μου ανακατεύτηκε. Εμαθα αργότερα πως μια οικογένεια ελλήνων της Γερμανίας ξεκλιρίστηκε στο δρόμο που έχει να ασφαλτοστρωθεί πάνω απο 30 χρόνια. Η Ιόνια οδός, που συνεχώς βρίσκεται στα χαρτιά, είναι πλέον ένας λαικός μύθος. Ελπίζω να ολοκληρωθεί σύντομα.

Δεν ξέρω τί λέει ο κύριος Αλογοσκούφης για την ανεργία στην επαρχία, αλλά εγώ πήρα την εντύπωση πως η γενέτειρά μου, το Αγρίνιο, κατοικείται ως επι το πλείστον απο άνεργους. Κοίταξα και τις τοπικές εφημερίδες, και τις αναρτήσεις στο γραφείο ευρέσεως εργασίας. Λίγα πράγματα. Παρά ταύτα, ο συνωστισμός στις καφετέριες είναι πραγματικός. Ο αγαπημένος μου καφές, ο Cappucino, κοστίζει 3.5 ευρώ χωρίς απόδειξη. Είμαι σίγουρος πως στη Νέα Υόρκη, κοστίζει λιγότερο. Τα χωριά της περιφέρειας, παραδοσιακά καπνοχώρια, επιδοτούνται για να κάθονται. Χέρσα γή παντού. Μετά το 2012, ο αγροτικός πληθυσμός του νομού θα μειωθεί κατα τουλάχιστον 10%.

Ελπίζω να πέφτω έξω, αλλά το γενικό πνεύμα της κοινωνίας μάλλον δεν ευνοεί τις μεγάλες φιλοδοξίες. Το πιό δυνατό όνειρο μεγάλης μερίδας νεοελλήνων, φαίνεται να είναι το δημοσιουπαλληλίκι, οι συνεχείς συζητήσεις περι του οποίου ομολογουμένως με χτύπησαν δυνατά στα νεύρα. Αδύνατον να περάσω σε πολλούς το μήνυμα πως πρέπει κάποτε να ζητήσουν αυτό που θέλουν, γιατί κανείς δεν θα τους το δώσει. Ειδικά εκείνο το «εδώ έτσι είναι τα πράγματα», με εκνεύριζε φοβερά. Εχω πολλά παραδείγματα ανθρώπων που την είδαν και αλλιώς, και πέτυχαν γιατί ήθελαν.

Και ενώ ο εμπορικός σύλλογος της πόλης βαδίζει με σοβιετικό πρόγραμμα εργασίας, τα σούπερμάρκετ δουλεύουν 24 x 7, και με δικούς τους εργατικούς νόμους. Στο θέμα της εργατικής νομοθεσίας, η μαύρη εργασία των ανασφάλιστων φαίνεται να είναι θεσμός. Συμμετέχει και η κυβέρνηση. Μοιράζει ο ΟΑΕΔ (με χρήματα της ΕΕ), λατζοδουλειές των 500 – 600 ευρώ το μήνα, για ολιγόμηνες ανασφάλιστες προσωρινές εργασίες, σε παιδιά κάτω των 35 ετών. Είναι το σχέδιο της κυβέρνησης να μειώσει στατιστικά την ανεργία, βάζοντας τους νέους σε αναμονή μόνιμου διορισμού. Υπάρχουν και άλλοι που έχουν εργαστεί, και ακόμα περιμένουν πληρωμή. Ακόμα και ο Δήμος της πόλης έχει απλήρωτους εργάτες. Το τρομερό τέρας της ανεργίας, απλώνεται σε όλη τη χώρα. Είναι κατα τη γνώμη μου το αποτέλεσμα της λαικοποίησης της κοινωνίας, και της στροφής προς τα αριστερά που σχεδιάστηκε στη χώρα τα τελευταία 30 χρόνια. Χάθηκε κατα πολύ η σπιρτάδα της δημιουργίας, ο πήχυς της φιλοδοξίας έπεσε χαμηλά, οι συναλλαγές κομματοποιήθηκαν. Τώρα η ελπίδα, εκπορεύεται απο ψηλά, και έρχεται σε μικρές λαικές δόσεις με τη μορφή διορισμών, επιδομάτων, βοηθημάτων. Το απόλυτο σοσιαλιστικό βραχυκύκλωμα.

Εμαθα επίσης για αρραβώνες που χάλασαν, για σπίτια που χτίστηκαν, για κληρονομικά, και ενδοοικογενειακά. Η ελληνική επαρχία έχει όλη τη μέρα της ελεύθερη. Κάθε καφές και τρίωρο, κάθε συνάντηση και σεμινάριο. Εμαθα έτσι ποιός κλέβει, ποιός είναι τίμιος, πλούσιος, κατεστραμμένος. Ενας παλιός συμμαθητής οργανώνει τρομοκράτες στην Αθήνα, κάποιος άλλος μπαρόβιος μοιράζει ντόπα και μαστούρα, κάποια ζευγάρια κάνουν ομαδικό σέξ σε κόττερα. Τα έμαθα όλα. Δεν ξέρω απο που ανλούσε τις πληροφορίες της για τη 17Ν η αστυνομία, εγώ πάντως θα πήγαινα απευθείας στο τοπικό καφενείο.

«Το καλύτερο μαγαζί στην Ελλάδα είναι η Τράπεζα», με πληροφόρησε φίλος ταξιτζής. Μάλλον είχε δίκιο. Μέτρησα πολλές νέες Τράπεζες – μπουτίκ, που μοιράζουν χρέη. Μέτρησα ακόμα και πάρα πολλούς επίδοξους πελάτες. Ο τουρμπο-καπιταλισμός ήρθε επιτέλους και στο Αγρίνιο. Αγοράζεις τα πάντα αμέσως, πρώτη δόση σε ένα χρόνο. Και το πατρικό σπίτι στο σφυρί.

Η ζωή δεν περιμένει, συνεχίζει με όσους μπορούν, μέ όσους συμμετέχουν. Μια βραδιά του Αυγούστου, κάθισα όπως σχεδίαζα στον μόνον αναπομείνανατα θερινό σινεμά της πόλης, με τους ψηλούς τοίχους και τα αναριχιτικά φυτά, και πέρασα δυό ώρες μαγικές κοιτάζοντας μιά την οθόνη και μιά τους γαλαξίες. Και ήρθαν απο κεί ψηλά, αναμνήσεις κρυμμένες για χρόνια στο μυαλό, ουρανοκατέβατοι θησαυροί μιάς ζωής που πέρασε, θύμησες που μέναν εκεί κλειδωμένες, περιμένοντας το αυγουστιάτικο φεγγάρι για να μου πλημμυρίσουν τη ψυχή.

Στην οδό Βαλτινού, αριθμός 9, το παλιό νεοκλασσικό σπίτι της νιότης μου, κλειστό και σκοτεινό, ένα ερείπιο που περιμένει τον εργολάβο δήμιό του. Μπήκα στα κρυφά, στην πίσω αυλή για να μυρίσω το νυχτολούλουδο που τόσο με μαγεύει. Και μούρθε εκεί, στο μυαλό, η σκηνή με το ποντικάκι που κυνήγαγα στις σκάλες, σαν ήμουνα παιδί. Αντίκρυ του, ένα αλλο εγκατελειμένο σπίτι, διαλαλεί την ορφάνια και την εγκατάλειψη. Ηταν εκεί που έτρεχα για το μάθημα των αγγλικών, στην τρομερή κυρία Σόνια, την όμορφη και καλοντυμένη κυρία με την μεγαλύτερη βιβλιοθήκη που είχα αντικρύσει παιδί. Μια μέρα, κατα τη διάρκεια το μαθήματος, η κυρία Σόνια έφτιαχνε πίτσα και ξέμεινε απο βασιλικό. Ετρεξε τότε στην αυλή της, και έκοψε ενα ματσάκι απο τη γλάστρα.«Που τον βρήκες;» θυμάμαι που τη ρώτησα. «Απο το κήπο μου», μου απάντησε. «Ολα τα καλά σπίτια εχουν βασιλικό».

Συναντήθηκα και με φίλους που έχουν μεγάλες επιχειρήσεις. Ιδιωτικά εκπαιδευτήρια, σχολές εκμάθησης πληροφορικής, ξενοδοχεία. Η παρέα μαζί τους απαράλλαχτη. Αντιπροσωπεύουν την αλλη Ελλάδα, εκείνη που τολμάει, αγαπά το κέρδος αλλά και το ρίσκο, τη σκληρή δουλειά και τη δημιουργία. Μια ομάδα ανθρώπων που μπορούν να διδάξουν τί σημαίνει επιχείρηση και επιτυχία, φιλοδοξία και πάθος. Αλλά αυτό το είδος ανθρώπου, διαισθάνομαι, δεν προωθείται στην Ελλάδα, γιατί δεν είναι «λαικό». Κράτησα έτσι τις πληροφορίες τους για ιδιωτική μου χρήση, το μάθημα ήταν άλλωστε δωρεάν, και το φαί πληρωμένο.

Ενα σύντομο ταξίδι μου στην Αθήνα, με εφερε σε επαφή με παλιούς φίλους, εξ Αμερικής, που σήμερα ζούν στην Ελλάδα. Απο μιά αγαπημένη φίλη μου απο την Ιμβρο, έμαθα πως οι Τούρκοι φτιάχνουν και αυτοί Κτηματολόγιο, και κάλεσαν τους πάντες να δηλώσουν τις περιουσίες τους στο νησί. Ο Σύλλογος Ιμβριωτών Ελλάδας, οργάνωσε ταξίδι στο εγκατελειμένο νησί, όπου οι Ελληνες δήλωσαν επίσημα τον τετραγωνισμό των εγκατελειμένων σπιτιών τους στο Τουρκικό κράτος. Δεν μιλάμε βέβαια για παραχώρηση περιουσιακών στοιχείων, απλά για καταγραφή.

Η Αθήνα με αφήγει παγερά αδιάφορο. Μου προκαλεί τρομερές τάσεις φυγής. Θεωρώ την ελληνική επαρχία ένα επίγειο παράδεισο. Ενα εγκατελειμένο παράδεισο. Το τερατούργημα του λεκανοπεδίου δεν είναι πλέον βιώσιμο. Στα θετικά βάζω την Αττική Οδό, το υπέροχο Μετρό, το Μουσείο της Ακρόπολης που αγνάντεψα με θαυμασμό, αν και ακόμα κλειστό. Μπράβο και για την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων. Περπάτησα την Αραιοπαγίτου, και ήταν μια απόλαυση. Σπουδαία δουλειά.

Μια ολιγοήμερη απόδραση στο νησί της Λευκάδας, μα μάγεψε και πάλι. Είναι για μένα το ωραιότερο νησί του κόσμου. Εμεινα και πάλι στο Καλαμίτσι, ενα χωριό φάντασμα που γεμίζει μόνο το καλοκαίρι, στο ξενοδοχείο ενος παλινοστούντος ελληνοαμερικανού που γνώρισα πρίν 15 χρόνια, όταν τυχαία βρέθηκα στο μικρό του τότε ξενοδοχείο. Είχε μόλις επιστρέψει απο την Αμερική. Με υποδέχτηκε εγκάρδια, και ήπιαμε ντόπιο κρασί. Χάρηκα που είδα τεράστια πρόοδο. Στις παραλίες της Λευκάδας, χάθηκα σε έναν κόσμο αισθήσεων μοναδικό. Εκεί, θα ήθελα να ζήσω μια μέρα, να «αυτονομηθώ». Οπως οι Αγγλοι. Οταν τολμήσω.

Για το θέμα της μετανάστευσης και των εν Ελλάδι προσφύγων, με πληροφόρησε φίλος που δουλεύει στο Συμβούλιο Προσφύγων. Την αληθινή εικόνα της προσφυγιάς, τη βίωσα ίδιοις όμασι, στην Πάτρα, κοντά στο σπίτι του αδελφού μου. Πάνω απο 1000 άτομα ήταν στιβαγμένα σε ένα πάρκο, χωρίς τουαλέτες, τρεχούμενο νερό, φάρμακα και καθαρές κουβέρτες. Ο αδερφός μου, που πήγε διακοπές στο νησί των Ψαρών, μού είπε πως καθώς γευμάτιζε με τη γυναίκα του στο μεγάλο χωριό του νησιού, ένα τούρκικο σαπιοκάραβο άφησε στο λιμάνι 70 εξαθλιωμένα άτομα. Μέρα μεσημέρι. Με αυτά τα χρήματα της ντροπής, πληροφορήθηκα, κάποιο άλλο γνωστό μου άτομο έφτιαξε δύο μπάρ στη Σαντορίνι.

Μερικά συμπεράσματα, εντελώς υποκειμενικά. Το πρώτο είναι πως η ιδεολογία της μίζας και της αρπαχτής, έχει πλέον επικρατήσει σε όλη την Ελλάδα, και έχει εμποτίσει όλες τις κοινωνικές τάξεις. Aυτό είναι πολύ κακό. Ουδείς επιθυμεί «επανίδρυση του Κράτους». Η παρακμή του κοινωνικού ιστού είναι αδύνατον, επι του παρόντος να αντιστραφεί. Ολοι όσους συνάντησα, με πληροφόρησαν πως βασικά «η χώρα ειναι μπουρδέλο», και οι πολιτικοί «κλέφτες». Η απαξίωση των πολιτικών θεσμών μας είναι τεράστια. Ιδεολογία ηθικής δεν υπάρχει στον ορίζοντα. Αυτό με πίκρανε πολύ.

Το δεύτερο συμπέρασμα, είναι πως η Ελλάδα έχει, κατα τη γνώμη μου αγγίξει τα όρια του εκσυγχρονισμού της. Εκανε ό,τι έκανε με τα κοινοτικά πακέτα (μερικούς δρόμους, γέφυρες και τούνελ). Πιέστηκε για κάποια μετρήσιμη ανάπτυξη με τους Ολυμπιακούς. Και μετά αφέθηκε στη δυναμική της διαφθοράς. Οι τομές που χρειάστηκε η χώρα δεν έγιναν. Γιατί η ηγεσία της δεν τόλμησε, δεν μπόρεσε. Κατα την ταπεινή μου γνώμη, η πατρίδα έχει μάλλον χάσει για πάντα την ευκαιρία να γίνει δυτική Ευρώπη. Θα προχωρήσει βέβαια με τις ιδιατερότητές της και τις εξαιρέσεις της, που έλεγε και ο κύριος Μάνος. Θα κάνει ακόμα μερικά αναπτυξιακά έργα, και πιθανώς να αναπτύξει μέσα απο ξεπουλήματα, το μόνο πράγμα που της απέμεινε – τον τουρισμό. Συγκριτικά με τους Βαλκάνιους γείτονές της, θα είναι πάντα πλούσια. Αλλά δυτική Ευρώπη μάλλον δεν θά γίνει ποτέ.

Το τρίτο συμπέρασμα, είναι πως το μόνο πράγμα που μας συντηρεί ακόμα οικονομικά (και είμαστε τυχεροί γι’ αυτό), είναι το οικογενειακό δίκτυο. Η κλειστή ενδοοικογενεική σχέση των ανθρώπων, και η σύνδεση χωριού και πόλης. Βοηθάει ο ένας τον άλλον, με πληροφορίες, διασυνδέσεις, χρήματα. Εν τη ενώσει η ισχύς. Τα πεθερικά βοηθούν τα παιδιά, το χωριό στέλνει αυγά, λάδι, κουτόπουλα και κρασί, όλοι συμβάλουν για να χτίσει η αδελφή σπίτι. Η μόνη αξία που κράτησε σ’ αυτό τον τόπο, έιναι η οικογένεια. Και αυτό είναι καλό. Ελπίζω να συνεχιστεί.

Η στιγμή της φυγής, είναι στιγμή θανάτου. Αδύνατον να την περιγράψω σε κείνους που δεν βίωσαν την απουσία, τη μακροχρόνια φυγή. Είναι στιγμή αμηχανίας, στιγμή αμείλικτης ενοχής. Μια μαύρη τρύπα της ψυχής ανοίγει ξαφνικά και ξεφυσάει απο μέσα της, με περίσσια χολή, το αμείλικτο ερώτημα, που κανένας μετανάστης δεν μπόρεσε ποτέ να απαντήσει – άξιζε που έφυγες; Κλείνω τα μάτια και φιλώ τους αγαπημένους μου. Καλή αντάμωση όμορφη και παράξενη πατρίδα. Ο,τι και νάσαι, σε κουβαλάω μέσα μου βαθιά....

---------------------------------------------------------------------------
Δεν κατάφερα (άν και το ήθελα πολύ), να συναντήσω μερικούς αξιόλογους μπλόγγερς με τους οποίους συνομίλησα τηλεφωνικά. Τα συγκεκριμένα καλοκαιρινά μας προγράμματα, δεν το επέτρεψαν. Την επόμενη φορά, θα προετοιμαστώ καλύτερα. Συνάντησα όμως στην Αθήνα, δύο μπλόγγερς, τη Ρία και τον Ιάσιο. Ηταν απέραντα ευγενικοί. Η πρόσκλησή τους για καφεδάκι, κατέληξε σε ένα μεγάλο τσιμπούσι στα βράχια της Πειραικής, υπό πανσέληνο, και με μερική έκλειψη του φεγγαριού. Για την τιμή της πρόσκλησης και την υπέροχη βραδιά (με δικά τους έξοδα), τους ευχαριστώ ολόψυχα, και τους εύχομαι κάθε προσωπική ευτυχία. Στην επόμενη άφιξή μου στην πατρίδα, θα ήθελα να διοργανώσω ένα πάρτυ για τους μπλόγγερς του διαδικτύου.

Στο δρόμο της επιστροφής, στην πρώτη μου πτήση Αθήνα – Λονδίνο, η τσάντα με τα φωτογραφικά μου έκανε φτερά. Μέσα της, μια βιντεοκάμερα, μια ψηφιακή Nikon D60, δύο τηλεφακοί, ένας εξωτερικός σκληρός δίσκος με χρήσιμα αρχεία, και δώρα για φίλους. Το λάθος δικό μου, την ξέχασα κάπου στο Χήθροου. Η απώλεια με τσάκισε. Εχασα μεταξύ των άλλων και 250 υπέροχες φωτογραφίες που δεν είχα προλάβει να μεταφέρω. Οποιος την έχει, να την χαίρεται.


Φίλοι bloggers, καλό Φθινόπωρο

---------------------------------------------------------------
Οι φωτογραφίες του πόστ απο την περιοχή της Τουρλίδας Μεσολογγίου.
All pictures by LocusPublicus, free for public use
---------------------------------------------------------------