Η μεγάλη ερωμένη

Η πόλη της Σαγκάης αντικρύζει τη Θάλασσα της Κίνας, χτισμένη πάνω στο ποταμό Huangpu, παρακλάδι του μεγαλύτερου ποταμού της Ασίας Yangtze River ή Chang Jiang. Η πρώτη επαφη με την πόλη, είναι εντυπωσιακή. Μπαίνει ξαφνικά κανείς σε έναν κόσμο χλιδής, οπου τα φώτα του neon ανεβοκατεβαίνουν τα κτίρια σε χιλιόχρωμους πυροτεχνικούς συνδιασμούς. Eναν κόσμο στρατηγικά κατασκευασμένο να θυμίζει φουτουριστικό τοπίο, κόσμο σινε-αισθημάτων, υλικού πόθου και ερωτισμού.

Η ανατολική περιοχή της Σαγκάης, το Pudong, έχει επιλεγεί για να δημιουργηθεί ένα κινεζικό Μανχάτταν, πιο φωτεινό, πιο εντυπωσιακό. Στην περιοχή αυτή, εδρεύουν τα ψηλότερα κτίρια της Κίνας, και τα γραφεία όλων των εταιρειών του κόσμου. Είναι σαφέστατο πως η δημιουργία μιας τέτοιας περιοχής είναι στρατηγική απόφαση τεράστιας σημασίας, καθώς δημιουργεί ένα Καπιταλιστικό ναό πλουτολατρείας, μια προστατευμένη υπερζώνη επιχειρήσεων και ένα σημείο αναφοράς στην νέα ανερχόμενη παγκόσμια δύναμη.

Mια θάλασσα απο ουρανοξύστες απλώνεται στο τοπίο, το 80% των οποίων, χτίστηκαν τα τελευταία 20 χρόνια. Είναι κάτι το ασύλληπτο. Η Κίνα ισορροπεί στα πρόθυρα μιας τρελλής ανάπτυξης, ισοπεδωτική για τις κοινωνικές δομές της, το περιβάλλον και την πολιτιστική αντίληψη των απλών κατοίκων της. Απο το υπερσύγχρονο αεροδρόμιο, καθ΄ οδόν προς την πόλη, μετράω 6 λωρίδες αυτοκινητόδρομου προς κάθε κατεύθυνση. Η Κίνα έχει τους δρόμους και περιμένει τα αυτοκίνητα.

Η Σαγκάη είναι μια πολύ όμορφη πόλη, με μποέμικη και κοσμοπολίτικη παράδοση, κάτι σαν Παρίσι της Ανατολής. Στην ιστορία της, έχει κατοικηθεί απο Ευρωπαίους, που έφεραν στην πόλη συνήθειες απίθανου ευδαιμονισμού, άγνωστου στην τεράστια ενδοχώρα. Ομορφα σπίτια, μαγαζιά και μπάρ κοσμούν την πόλη, η νυχτερινή ζωή της οποίας της έχει δώσει τη φήμη της «αμαρτωλής» πόλης. Ηταν άλλωστε μία απο τις πρώτες πόλεις που η Κίνα άνοιξε στον έξω κόσμο, με τη «βοήθεια» της Αγγλίας.

Μια διεθνής πόλη, πρέπει βέβαια να διαθέτει και τεράστιους συναυλιακούς χώρους τέχνης. Η Σαγκάη πρωτοστατεί σ’ αυτό, με μια σειρά απο παραδοσιακά κτίρια, όπως το καινούργιο κτίριο της όπερας. Κάποιες κυριακές, σε συνοικιακές γειτονιές της πόλης, παρακολούθησα κινεζικό λαικό θέατρο, βασισμένο πάνω σε θέματα της απλής ζωής. Η Κίνα διαθέτει ακόμα πλανόδιους θιάσους που περιφέρονται στην επικράτεια. Η λαική μουσική της Κίνας, τα υπέροχα κουστούμια και φωτισμοί της σκηνής, είναι και θα παραμείνουν μια απο τις πιο έντονες αναμνήσεις μου απο τη μακρινή χώρα. Μου παρέμειναν όμως ακατανόητα, παρόλες τις προσπάθειες που έκανα για να εξοικειωθώ μαζί τους.

Τον δέκατοέννατο αιώνα, η περιοχή The Bund ηταν η καλύτερη δυτική διεύθυνση στην Ασία. Ευρωπαίοι αριστοκράτες (και πολλοί Ρώσοι), μετέφεραν εδώ έναν καταπληκτικό πλούτο καί έναν ελιτίστικο τρόπο ζωής. Η Κομμουνιστική επανάσταση έδωσε τέλος στον ξένο συνοικισμό. Η έξοδος ήταν μαζική. Τα σπίτια κατασχέθηκαν και μετατράπηκαν σε κυβερνητικά γραφεία. Σήμερα, η ίδια περιοχή ξαναγυρνάει στα χέρια των πολυεθνικών.

Οι αγορές της πόλης αναδύουν μια καταπληκτική δυναμικότητα. Μια απίθανη πραμάτεια εκτιθεται στα χιλιάδες μικρομάγαζα της πόλης. Υφάσματα, χρυσαφικά, ηλεκτρονικά. Η νεαρή γενιά της Κίνας έχει μια ψύχωση με τα κινητά τηλέφωνα. Οι κοπέλλες με τα φανταχτερά ρούχα. Στα ξένα φαστφουντάδικα εισαγωγής (Mac Donalds, Starbacks, Tuco Bell), οι ουρές είναι τεράστιες. Τεράστια όμως και η παραοικονομία. Απο Windows XP και Rolex απομιμήσεις , μέχρι ιταλικές τσάντες και γαλλικά αρώματα. Αδύνατον η αστυνομία να κοντρολάρει το εμπόριο της λαοθάλασσας. Ενας εμπειρικός νόμος λέει πως τελικά η συμφωνία κλείνεται στο 40% της αρχικής τιμής. Η αγορά είναι ένα ατέλειωτο παζάρι.

Οι κινέζοι μοιάζουν να είναι εθνικά ενωμένοι όσο ποτέ στο παρελθόν. Και υπερήφανοι. Τους ενώνει η Ιστορία και η γλώσσα. Η νέα μορφή της γλώσσας, ιδεολογικό κατασκεύασμα του Μάο, έχει μειώσει τα κινεζικά ιδεογράμματα σε μερικές μόνον χιλιάδες. Η κινεζική γλώσσα, έχει διαφορετικές προφορές ανα περιοχές, αλλά τα σύμβολα παραμένουν αναγνωρίσιμα παντού.

Σε όλες της τις προσπάθειες, η Κίνα φαίνεται να αντιγράφει τις δομές της δύσης. Στις επιστήμες, στο εμπόριο, στην τεχνολογία. Ενας τεράστιος πλούτος επενδύεται στις επιστήμες, και στον στρατιωτικό τομέα. Η Κίνα αργά και σταδιακά, δημιουργεί τις τομές που απαιτούνται για την διεθνή επικράτησή της στο κόσμο. Η χώρα έχει ήδη ξεκινήσει την δημιουργία ελιτ πανεπιστημίων, που θα παράγουν την ηγεσία των επόμενων χρόνων. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η κινεζική ομογένεια έχει επίσης τα μάτια της στραμμένα στη μητρόπολη. Μέχρι το 1965, η Αμερική απαγόρευε τη μετανάστευση κινέζων απο τη Λαική Δημοκρατία. Σήμερα, οι κινέζοι μετανάστες έχουν βάλει τη σφραγίδα τους παντού. Στη βιωματική μου εμπειρία, παρότι η Δύση τους έχει οφελήσει οικονομικά, οι κινέζοι μετανάστες παραμένουν βαθιά ασιάτες στα ήθη και τα έθιμα, στη δομή της οικογένειας και στις κοινωνικές τους συμπεριφορές. Είμαι προσωπικά απολύτως σίγουρος, πως θεωρούν τη Δύση πολιτιστικά κατώτερη.

Η Κίνα διοικείται ακόμα απο τη λαική βάση, με επιτροπές που ρυθμίζουν τα προβλήματα σε τοπικό επίπεδο. Απο την επανάσταση του Μάο, ο πληθυσμός μαζεύτηκε σε κρατικά διαμερίσματα, όπως αυτό της φωτογραφίας. Κοινά μπάνια, κοινά πλυντήρια. Η υποδομή αυτή, έχει ήδη ποιοτικά καταρρεύσει, και η σύγχρονη πολιτεία έχει αποφασίσει τη κατεδάφισή της.

O Leo, ενα απο τα παιδιά της δουλειάς, με ξεναγεί στη γειτονιά του. Ανήκει στη νέα γενιά, με φιλοδοξίες και όνειρα μεγάλα. Δεν διαφέρει καθόλου σε γνώσεις και συμπεριφορά απο οποιοδήποτε δυτικό της ηλικίας του. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στα διαμερίσματα του Μάο, μοιράζοντας το λίγο χώρο του με τη μεγάλη του οικογένεια. Η οικογένειά του έλαβε την ειδοποίηση να εκκενώσει το διαμέρισμά της. «Ολοι έφυγαν», εξηγεί ο Leo, «ο παππούς μου όμως αρνείται να μετακινηθεί. Θα πρέπει να τον πάρουν με το ζόρι».

Και αυτό γιατί η ζωής της παραδοσιακής Κίνας, είναι στο δρόμο. Ολα στην Κίνα, βρίσκονται στο δρόμο, με τα εκατομμύρια ποδήλατα, τα εκατομμύρια μικρομάγαζα. Οι κινέζοι ειναι τρομερά κοινωνικοί άνθρωποι. Στο χαρακτήρα τους διαβλέπω μια τρομερή επιχειρηματικότητα, μια περιέργεια, μια εμπορική σπιρτάδα. Και όμως, το μοντέλο αυτό συνύπαρξης, εγκαταλείπεται σταδιακά, για ένα δυτικότροπο μοντέλο ιδιωτικής ζωής, και ένα μοντέλο εργασίας που η λαική βάση απεχθάνεται.


Στις λαικές συνοκίες της πόλης, φαγητά, ρούχα, αντικείμενα, απλωμένα στο δρόμο. Οι δρόμοι της πόλης γεμάτοι απο πλήθη ανθρώπων που ιδιωτεύουν απο το τίποτα. Τεράστιες μάζες ανθρώπων βιοπορίζονται με αυτοσχεδιασμούς. Η Κίνα είναι ένα έθνος εμπόρων. Για τέσσερους μήνες, έτρωγα στο δρόμο. Κάποια οικογένεια ανέλαβε να μου καθαρίζει και να μου σιδερώνει τα ρούχα. Κάποιοι άλλοι μαγείρευαν τα φαγητά που τους ζητούσα. Με μια ευγένεια απαραμιλλη που θα την θυμάμαι για όλη μου τη ζωή.

Απο τη λαίλαπα της ανοικοδόμησης, φαίνεται να έχει ξεφύγει η παλιά Σαγκάη. Είναι το ιστορικό κομμάτι της πόλης, με αριστουργηματικά αρχιεκτονικά κτίσματα, μαγαζιά και ναούς. Μεγάλο κομμάτι της παλιάς πόλης έχει ήδη καταστραφεί, αλλά με χαροποίησε το γεγονός πως υπάρχει κοινό λαικό αίτημα να διατηρηθεί η περιοχή ανέπαφη, σαν ζωντανό ιστορικό κύτταρο, καταμεσής της πόλης. Οι φίλοι της δουλειάς, αφιέρωσαν τον ιδιωτικό τους χρόνο να με ξεναγήσουν στα σπλάχνα αυτής τη δαιδαλούπολης, όπου κάθε γωνιά έχει το συμβολισμό της και την αξία της.

Στο κέντρο της πόλης, το Mουσείο Τέχνης, και η πλατεία του Λαού. Στο υπέροχο μουσείο με τις θεματικές εκθέσεις, έμεινα πραγματικά άναυδος απο τις κινεζικές χαρτογραφίες, και συλλογές λαικής τέχνης. Οι κινέζοι αγαπούν και σέβονται τον πολιτισμό τους. Αγάλματα με τους ηγέτες της Κίνας, ακόμα κοσμούν τις πλατείες και τους κοινούς χώρους, αν και η κουλτούρα της προσωπολατρείας έχει κατα γενική ομολογία εξαφανιστεί.

Το δεύτερο παιδί στην Κίνα, είναι υπόθεση των πλουσίων, καθώς μια τέτοια υπόθεση φαίνεται να κοστίζει κάπου 5 χιλιάδες ευρώ, ποσό μεγάλο για τις λαικές τάξεις. Στην πόλη της ευκαιρίας και των φωτών, οι επαρχιώτες που καταφτάνουν απο το εσωτερικό της χώρας γίνονται αμέσως αντιληπτοί. Καταλύζουν με τα φτωχικά γκρίζα τους ρούχα τους δρόμους της πόλης, κουβαλώντας μαζί τους μερικά ρούχα και αντικείμενα. Το βλέμμα τους έλκεται απο τα φωτορυθμικά της μεγαλούπολης, ένα είδος οπτικού θεάτρου για επαρχιώτες. Μου θύμισαν τους επαρχιώτες της ελληνικής επαρχίας που με δέος και ελπίδα, κατέφταναν κάποτε στο κέντρο της Αθήνας.

Η λαική τέχνη των μεινοτήτων της Κίνας, στην έκθεση της αγοράς. Θιβετιανά βραχιόλα, σπαθιά και κεντητά. Η πόλη της Σαγκάης είναι γεμάτη απο ενδομετανάστες, και εκκλησίες όλων των ειδών. Η εσωτερική μετανάστευση του πληθυσμού είναι κοντρολαρισμένη, και γίνεται με ειδική άδεια. Το Χόνγκ Κόνγκ, για παράδειγμα, απαιτεί ειδικές άδειες μετακίνησης και εργασίας.

Απλοί και ασκητικοί οι ναοί της Κίνας, βουτηγμένοι στο μυστήριο, τον χαμηλό φωτισμό, και την αισθησιακή αρχιτεκτονική. Τόπος σεβασμού των νεκρών, προσευχής και πνευματικότητας, αποτελούν τα πάμπολλα τέμπλα της πόλης.

Οι κινέζοι έχουν σοβαρή σχέση με την παράδοση, αν και στη συμπεριφορά τους δεν διέκρινα την θρησκευτική ευλάβεια και ηθικοπλαστική συμπεριφορά της Δύσης. Η νέα γενιά, μάλλον αδιαφορεί για τους συμβολισμούς του παρελθόντος. Η κυρία της φωτογραφίας, αφού εναπόθεσε μια σκαλιστή προσευχή δίπλα στο άγαλμα του Βούδα, ξορκίζει τώρα τα κακά πνεύματα των νεκρών.

Στην ευρωπαική μεριά της πόλης, πίσω απο ψηλούς τοίχους, παλιά αρχοντικά ευρωπαίων και κινέζων αριστοκρατών. Αγορασμένο με δωρεές κινέζων της διασποράς, το σπίτι του Sun Yat-sen, του πρώτου προέδρου της Λαικής Δημοκρατίας της Κίνας. Μια προσωπικότητα αγαπητή απο όλους τους κινέζους.

Η Κινα ανακαινίζει τα ιστορικά της σπίτια, και συμμαζεύει την ταραχώδη ιστορία της. Στα μουσεία και ιστορικά μέρη της πόλης, βλέπει κανείς με καθαρή ματιά σκηνές, εικόνες και περιγραφές απο όλες τις ιστορικές περιόδους, χωρίς λογοκρισία. Τα βιβλιοπωλεία της Σαγκάης είναι γεμάτα με μεταφρασμένα βιβλία κινεζικής, ευρωπαικής και αμερικανικής λογοτεχνίας. Στη μεγάλη και σύγχρονη πόλη, βιβλία πληροφορικής συνυπάρχουν με το κόκκινο βιβλιαράκι του Μάο, που πουλιέται στους τουρίστες για 30 cents.

Η κυβέρνηση κοντρολάρει το Ιντερνετ, αλλά στις μεγάλες πόλεις, η μάχη είναι χαμένη, με πληροφορούν κινέζοι φίλοι. Τα ίντερνετ καφέ της πόλης σε πάνε πιά όπου θέλεις. Το ίδιο και με τα βιβλία. Παλιά, υπήρχαν λίστες με απαγορευμένα βιβλία, αλλα σήμερα δεν κάνουν πιά ούτε έρευνα. Η πολιτική ανησυχία της κινεζικής ηγεσίας φαίνεται να περιορίζεται στην ενδοχώρα, και έχει σκοπό την ομαλή ιστορική μετάβαση του πληθυσμού στις πόλεις.

Η μεγάλη αγορά της Κίνας, έλκει τους πάντες. Στο πιάνο μπάρ του ξενοδοχείου, συναντώ έναν έλληνα, εκπρόσωπο της ναυτιλιακής εταιρίας ΛΤΣΗ. «Η οικογένεια δεν έχει πλέον ναυτιλιακά ενδιαφέροντα», με πληροφορεί. Αναμένει απλά την απελευθέρωση της τραπεζικής αγοράς της Κίνας (η χώρα έχει μόνον μία Τράπεζα, την Bank of China) με σκοπό να μπεί στην αγορά των καταναλωτικών και άλλων δανείων. «Βρισκόμαστε εδώ, και περιμένουμε τώρα για τέσσερα χρόνια. Στα χαρτιά, και για άδεια παραμονής, φαινόμαστε σαν εταιρεία εισαγωγής Μαρμάρων...».

----------------------------------------------------------------------
All pictures by Locus Publicus, free for public use
Shanghai, China
-----------------------------------------------------------------------